1507 rirentur, rex folenni diplomate, vim nouae donationis habituro, eis confirmaret, ac in eo difertis verbis mentionem faceret, veteres aut nobilitatis, aut iuris poffeffiouarii literas, bello ruftico fuiffe deperditas, quo fic illuftrium regni familiarum antiquitati confuleretur. Decretum etiam, vt fingulis in comitatibus opportuno aliquo loco arx noua erigeretur: aut vetuftate forte collapfa fuis e ruinis educeretur, ad quam nobiles, fi rufticorum feditio aliquando rediret, ad asylum fe poffent recipere. Quin ipfis etiam dominis terreftribus, impetrata nihilominus prius a rege venia, permiffum domos, curiasque fuas muris, foffis, turribusque communire. His tamen omnibus potior fecuritas nobilibus acceffit a tripartito iuris patrii opere, his in comitiis confirmato. Dudum iam viri fapientiores animaduerterant, deeffe Hungaris certam normam, cui tribunalia fua confor. marent iudicia, grauiffimis in caufis fententias pro arbitrio potius, quam ex legum prae. fcripto ferri, ac non raro iuxta vetuftas conftitutiones, quibus per pofteriora decreta dudum derogatum effet, iudicari: vt igitur certa, et conftans, fecundum quam vbiuis in Hungaria iudicia ferrentur, haberetur regula, iam A. 1507. communi comitiorum autoritate delectus fuit Stephanus Verbötzius, vir cum omnigenae eruditionis laude, tum vero iuris et pontificii, et ciuilis peritia confpicuus, qui ad iuris commentatorum imitationem ea, quae a regibus Hungariae ad eum diem conftituta erant, fuos in titulos, et capita difpefceret, ac, de quo nil adhuc definitum effet, e iuris communis fontibus fuppleret: (a) cui labori cum pluribus annis infudaffet, hoc demum tempore concinnatum a fe Tripartitum iuris confuetudinarii opus regi exhibuit, quod poftquam nominati ab hoc cenfores, vt legibus, moribus, et confuetudinibus patriae conforme probauiffent, V ladislaus id autoritate fua roborauit, fanxit. que, vt iuxta illud de capite, et fortunis omnium deinceps iudicaretur (b). Volebat is praeterea, vt, quemadmodum ordines regni cupiuerant, pro tribunalium, comitatuum, ciuitatumque regni numero, exempla eius operis defcriberentur, fuo poftea figillo regio roboranda : (c) at quia fcribarum penuria lentius a defcriptio progrediebatur, rex ante, quam ea abfolueretur, diem fuum obiit, neque vnquam poftea celebre hoc Tripartiti Verbötziani opus illa, quam Vladislaus cupiuerat, forma per Hungariam promulgatum fuit. (a) Ex decreti VI. art. XX. et ex praefatione Verbötzii (b) Vide claufulam diplomatis Vladislai, quo tripar 7 §. XV. Regis item neceffitati, et dignitati, confulitur. His iisdem in comitiis Hungari fero admodum curas fuas eo intendere, vt non neceffitati modo, verum etiam regis fui dignitati profpicerent: alioquin irreparabili fuo damno didicerant, praecipuam adeo celeriter progreffae, tamque diu in nobilitatem defaeuientis feditionis fuiffe caufam, quod ob aerarii regii foedum in modum direpti inopiam, nullus in regno effet miles ftipendiarius, cuius vigilantia, et virtute colluuies ruftica in ortu ipfo coerceri, ac ad obfequium cogi potuiffet. Equidem pudet hic Vladislai, regis Hungarorum, egeftatem pluribus difcribere: certe prouentus regii adeo maligne adminiftrabantur, vt omnes fere ante Stepbanum Telegdi thefaurarii de peculatu palam conuicti fuerint, ac, ne ad ea, quae furto fultulerant, reftituenda cogerentur, armata manu fe fe regi oppofuerint. Haec cum effet aerarii regii fors, tanta pecuniae inopia in aula laboratum fuit, vt interdum, quod menfae regiae apponeretur, deeffet, quodque alii reges peculiaris interdum gratiae loco faciunt, Vladislaus egeftatis caufa, magnatum menfas adiret. Vrgente nonnumquam neceffitate preffus, mutuam quoque pecuniam ab opulentioribus, praefertim Thoma de Bakats cardinale, et potiffimum a Ioanne de Zápolya paulo crebrius leuare coactus fuit, quam quidem ab hoc non aliter, quam pignori ei infcriptis prius aliquibus facrae coronae'bonis impetrauit: quo factum denique fuit, vt plurima dominia, et ciuitates regiae, tum falis, minerarum, et tricefimarum prouentus, ac, his iam maxima ex parte obligatis, ipfum adeo floreni a fingulis portis, aut feffionibus colligi foliti tributum in Zápolyae effet poteftate. Deteftando huic malo obicem pofituri congregati in comitiis regni ordines, vnanimi confenfu decreuere vt peculium regium omne, priuato cuicumque obligatum, absque mora thefaurarii regii manibus refignaretur, ne autem debita, quae reapfe contracta fuiffe conftaret, infoluta manerent, dimidia prouentuum regiorum pars hunc in finem deputata fuit. Verum ab aequiffima hac conftitutione, quod mirere, vnicus Ioannes de Zápolya eft exemtus: cum enim fuo fere fumtu et milite patriam a rufticorum tyrannide liberaffet, hanc illi ordines regni, non fine maximo regis damno, habendam, putauere gratiam, vt tricefimas, ciuitates regias, dominia, et bona coronae fibi pignori data, porro etiam in pace poffideret tamdiu, donec aes mutuum omne non fine foenore recepiffet, fibique ex aequo ipfe fatisfeciffett quin etiam, quo foenerator hic eo et certius, et celerius indemnis praeftaretur: fancitum, vt ex floreno auri, quem militiae alendae nomine feffio quaelibet aerario regio inferebat, denarii viginti per fingulas feffiones detraherentur, Ioanni de Zápolya numeran. di (a). Interdictum poftea, ne rex alieno fe (a) Vladislai decreti VII. art, I, §, III. et fequ. & aere grauaret, ac, ne quis opimi pignoris obtinendi fpe, pecuniam illi obtrudere auderet, omnis feu bonorum, feu prouentuum regiorum infcriptio iam tum irrita declarata fuit. Vt autem regii redditus diligentius, fideliusque deinceps adminiftrarentur, ficque aulae neceffitatibus affatim profpiceretur, thefaurarii, officialesque regii, fenatus regii affefforibus exactam expenfarum omnium rationem reddere iuffi. Confectus poftea publica totius regni autoritate elenchus bonorum, vt aiunt, coronalium, quae nullo vnquam tempore vendi, donari, aut quacumque demum ratione poffint alienari (a). Octo imprimis ciuitates tum liberae: Buda, Pefti num, Caffouia, Pofonium, Tyrnauia, Bartfa, Eperiefinum, et Sopronium: tum vero aliae quaedam ciuitates, quae vna cum ampliffimis eo fpectantibus bonis, ad regnantis in Hungaria familiae patrimonium peculiari femper titulo pertinebant: tales erant: Vetus Buda, Strigonium, Albaregalis, Leucbouia, Szakoltza, Cibinium, et Szegedinum: praeterea arx, et dominium Visegrad cum geminis ei obnoxiis Danubii infulis, Tsepel, et Pots vfque ad vicum Megyer: Cumanorum item, et Iazygum regales terras tenentium vniuerfitas: Cremnicium, Bifztricium, Zolyom, et ceterae móntanae ciuitates, vbi et cuiusuis generis minerae erui, et pecuniae procudi confueuerunt. Riuulus dominarum, Hungaris Afz fzony (a) Ibidem art. III. |