"fed affumpta artificialis alicujus argumenti vi. Vis autem hæc est testantis auctoritas, à qua omnis teftimonii fides pendet. Auctoritas autem variis in argumentis confiftit, fed in effectis teftantis et in adjunctis præcipuè cerni tur. "Itaque cum exquifita rerum veritas" five natura "fubtiliùs exquiritur, perexiguam probationis vim teftimonium habet." Hinc Cic. de Nat. "Non tam auctores," inquit, "in difputando, quàm rationum momenta quærenda funt." "In civilibus autem et humanis rebus," ubi de facto queritur," plerumque hoc argumentum præcipuam fidem è moribus arguentis efficit, fi prudentia, probitas, et benevolentia affuerint." Horum unum aliquod fi deeft, vel per imprudentiam teftis, vel propter improbitatem, vel inimicitiarum denique aut nimiæ gratiæ caufa, falfum fæpe pro teftimonio dicitur, Teftimonium eft divinum vel humanum. Et rectè quidem in fpecies efficientibus fuis caufis diftinctas dividitur. Ab efficientibus enim maximè teftimonium fuas vires affumit. Effectum itaque eft, fi ad teftem fpectas; teftimonium, fi ad rem teftatam. Perexiguam autem vim probationis in exquifita veritate et natura rerum perveftiganda communiter tribui teftimonio quod tam ad divinum quàm ad humanum pertinere videatur, id cur quempiam offendat, non video: teftimonium enim five divinum fit five humanum, peræque vim omnem ab authore, nullain in fe habet. Et divinum quidem teftimonium affirmat vel negat rem ita effe, facitque ut credam; non probat, non docet, non facit ut fciam aut intelligam cur ita fit, nifi rationes quoque adhibeat. Teftimonium divinum eft quod Deum habet authorem. In divinis teftimoniis numerantur non folum deorum oracula, fed etiam refponfa vatum et fatidicorum. Vera hæc fint an ficta, veri numinis an falfi, logicus non laborat, fed quam modò vim arguendi unumquodque habeat. Itaque in civilib. etiam et humanis rebus teftimonium divinum perinde vim probationis habet, ut ejus author verus eft aut falfus deus. Hujufmodi funt ifta Catilin. 3, "Nam ut illa omittam, vifas nocturno tempore ab occidente faces, ardorémque cœli ; cœli; ut fulminum jactus, ut terræ motus, cæteráque, quæ ita multa, nobis confulibus, facta funt, ut hæc, quæ nunc fiunt, canere di immortales viderentur." CAP. XXXIII. De Teftimonio humano. Teftimonium humanum eft, quod authorem habet ho minem. Eftque commune aut proprium." Diftributio hæc proponitur, non ut accurata aliqua divifio (neque enim teftimonio propria eft) fed ut distinctio qualifcunque fubalternarum fpecierum, ad quas inferiores fpecies teftimonii et exempla poffint revocari. Atque, ut fuperior illa diftinctio in divinum et humanum, ab efficiente quoque fumitur, qui fit perfona publica five communis, aut propria five privata. "Teftimonium commune eft, ut lex et illuftris fententia." Hæc enim duo exempla funt potius quàm fpecies; quibus adjungi poteft fama; quam Cic. in Top. quoddam multitudinis teftimonium appellat; alii, confenfum civitatis et publicum teftimonium vocant. "Legis autem et non fcriptæ et fcriptæ teftimonium est pro Milone: Eft enim, judices, non fcripta, fed nata lex; quam non didicimus, accepimus, legimus; verùm ex natura ipfa arripuimus, haufimus, expreffimus: ad quam non docti, fed facti; non instituti, fed imbuti fumus: ut, fi vita noftra in aliquas infidias, fi in vim, in tela, aut latronum aut inimicorum incidiflet, omnis honesta ratio effet expediendæ falutis." Et ibidem, "Quod fi duodecim tabulæ nocturnum furem quoquo modo, diurnum autem, si se telo defenderit, interfici impunè voluerunt, quis est, qui," &c. Reftat illuftris fententia; cujus generis funt proverbia. Ut pares cum paribus facillime congregantur. Spartam nactus es, hanc exorna. Tum dicta fapientum: ut, nofce teipfum. Ne quid nimis. Sponde, præfto est detrimentum. Quanquam enim hæc dicta fingula à fingulis fortaffe auc toribus toribus orta funt, tamen quia omnium in ore verfantur, quafi omnium fiunt, et ad commune teftimonium rectè referuntur. Proprium teftimonium eft: ut Platonis illud, I ad Q. fratrem: "Atque ille quidem princeps ingenii et doctrinæ, Plato, tum denique fore beatas refpub. putavit, fi aut docti et fapientes homines eas regere cœpiffent, aut qui regerent, omne fuum ftudium in doctrina ac fapientia collocaffent." Talia funt in poetis. Æneid. 6. “Discite justitiam, moniti; et non temnere divos." Sic Homericis illis verfibus: Αἴας δ ̓ ἐκ Σαλαμίνος ἄγεν δυοκαίδεκα νηᾶς. Ajax autem ex Salamine duxit duodecim naves. Conftituit verò ducens, ubi Athenienfium ftabant phalanges. Victi funt in judicio Megarenfes, quo contenderunt cum Athenienfibus de Salamine infula, utrique fortè civitati æquè vicina. Atque hæc veterum fuere et abfentium teftimonia, et ferè mortuorum; quæ de jure potiffimum afferuntur. Viventium et præfentium, quæ de facto plerunque teftantur, non tantum funt " cùm quæritur de fundo aut cæde et ejufmodi negotio aliquo, fed etiam obligationis, confeffionis, jurisjurandi teftimonia funt." Obligationis exemplum eft Philipp. 5, "Promitto, recipio, fpondeo, P. C. Cæfarem talem femper fore civem, qualis hodie fit, qualémque eum maximè velle et optare debemus." Pignus etiam obligatio quædam est. Ut apud Virgil. Ecl. 3. "Vis ergo inter nos quid poffit uterque viciffim Experiamur? Ego hanc vitulam (ne forte recufes, Bis venit ad mulctram, binos alit ubere fœtus) Depono tu dic, mecum quo pignore certes." "Confeffio "Confeffio eft vel libera, in qua cujufvis teftimonium pro fe leviffimum con trafe graviffimum cenfetur. Vel est expreffa tormentis, quæ propriè quæftio dicitur." Tale fuit argumentum contra Milonem, quòd à Cicerone deridetur: quia cruciatus non fæpius veritatem quàm mendacium exprimit atque extorquet. "Age verò, quæ erat aut qualis quæftio: heus, ubi Rufcio? ubi Cafca? Clodius infidias fecit Miloni? Fecit; certa crux. Nullas fecit. Sperata libertas." Huc etiam referri poteft argumentum, quo utimur cùm affirmationis noftræ approbationem et experientiam adverfario proponimus. Verr. 4. "Ecquis Volcatio, fi fua fponte veniffet, unam libellam dediffet? veniat nunc, experiatur; tecto recipiet nemo." Terent. Eunuch. ---- "Fac periculum in literis, -------- Fac in palaftra, in muficis ; quæ liberum Ovid. 3 Trist. "Quod magis ut liqueat, neve hoc ego fingere credar, Ipfe velim pœnas experiare meas." Jusjurandum etiam teftimonium eft. Quale eft Æneid. 9. "Per fuperos, et fiqua fides tellure fub ima eft, Invitus, regina, tuo de littore ceffi." Quamvis autem in juramentis divinum quodammodo teftimonium invocetur, juramenti tamen fides authoritate et moribus jurantis nititur. Reciprocatio hic obfcurior eft ad rem teftatam, quod eft hic alterum argumentum affectum; ut quia teftatum verum fit, teftis fit etiam verax. Ut autem non fua vi teftimonium, fed auctoritas teftis arguit rem teftatam; ita viciffim res teftata non arguit ipfum teftimonium, fed authoritatem teftis. ARTIS LOGICÆ AD PETRI RAMI METHODUM CONCINNATE LIBER SECcundus. De Argumentorum Difpofitione. CAPUT I. Quid fit argumentorum difpofitio? Adhuc prima artis logicæ pars fuit in argumentorum inventione pars altera fequitur in eorum difpofitione. Quemadmodum grammaticæ pars prima eft de fingulis vocibus, fecunda de fyntaxi earum; fic logicæ pars prima de argumentis inveniendis fuit, fecunda eft de difponendis i. e. quæ doceat argumenta rectè difponere: ita difpofitio quafi fyntaxis quædam argumentorum eft; non tamen ad bene judicandum duntaxat, ut vult Ramus, quod nimis anguftum eft, fed ad bene ratiocinandum, qui finis eft logicæ generalis, ad quem unum finem omnia artis præcepta referenda funt. Iis itaque non affentior, qui judicium fecundam effe partem logicæ volunt: cùm ipforum fententia judicium fit fecundæ hujus partis nempe difpofitionis finis et fructus: non poteft autem res eadem effe finis et id cujus eft finis, fructus quod effectum eft et ejus fructus caufa, quæ difpofitio eft. At inquiunt, judicium ut doctrina eft pars logicæ; finis eft ut habitus bene judicandi. Immo |