terna, medio; fpecialiffima, extremo loco ponere ftuduit. Eandem Ovidius, in Faftis, difpofitionis hujus gratiam fequitur. Proponit initio fummam operis.

"Tempora cum caufis Latium digefta per annum," &c.

Mox imploratione facta, partitionem anni ftatuit. Tum communes differentias interpretatus diei fafti, nefafti, &c. Tandem unumquemque menfem fuo loco perfequitur, et ordinis hujus à generalibus ad fpecialia ftudium fuum præfatione indicat.

"Hæc mihi dicta femel, totis hærentia faftis,
Ne feriem rerum fcindere cogar, erunt."

"Oratores in proœmio; narratione, confirmatione, peroratione hunc ordinem affectant, eumque artis et naturæ et rei ordinem appellant, et interdum ftudiofis affectantur."

Ut in Verrem, Cicero primùm proponendo tum partiendo. "Quæftor," inquit, " Cn. Papyrio cof. fuisti abhinc annos quatuordecim, et ex illa die ad hanc diem quæ fecifti, in judicium voco," &c. Propofitio hic et definitio fummæ rei eft, tanquam in hoc judicio generaliffima. Partitio fequitur: "hi funt anni, &c., quare hæc eadem erit quadripartita diftributio totius accufationis meæ." Quas partes quatuor earumque partium particulas deinceps fuo quamque ordine et loco tractat, et tranfitionibus copulat; tres primas tertio libro; et fic deinceps.

"Hæc igitur in variis axiomatis homogeneis fuo vel fyllogifmi judicio notis methodus erit, quoties perfpicuè res docenda erit."

At cùm delectatione motuve aliquo majore ab oratore quovis aut poeta, ut quibufcum vulgo potiffimum res eft, ducendus erit auditor, crypfis methodi ferè adhibebitur; homogenea quædam rejicientur, ut definitionum, partiti. onum, tranfitionumque lumina. Quædam affumentur heterogenea, velut digreffiones à re, et in re commorationes. Et præcipuè rerum ordo invertetur.

Sed oratoribus et poetis fua methodi ratio relinquenda eft; vel faltem iis, qui oratoriam et poeticam docent.

PRAXIS LOGICÆ

ANALYTICA EX DOUNAMO.

Ad Cap. Tertium RAMIÆ Dialectica.

"Exemplum primum eft caufæ procreantis et confervantis ex Ovidii primo de Remed.

"Ergo ubi vifus eris noftra medicabilis arte,
Fac monitis fugias otia prima meis.

Hæc, ut ames, faciunt: hæc quæ fecere tuentur;
Hæc funt jucundi caufa, cibufque mali.
Otia fi tollas, periere Cupidinis arcus,

Contemptæque jacent & fine luce faces."

In fingulis, quæ ad efficientis doctrinam illuftrandamı afferuntur, exemplis, tria confideranda funt, efficiens, effectum, efficiendi modus. In hoc exemplo effectum eft amor, efficiens eft otium, quod amorem efficit duplici modo, tum procreando, tum confervando, ut in fecundo difticho poeta docet. Difpofitio autem hujus exempli (ut pleniorem ejus analysin inftituam) fyllogiftica eft. Quæf tio, quam poeta concludendam proponit, hæc eft; fugiendum effe otium ei, qui ab amore immunis effe velit: eaque duobus fyllogifmis concluditur: in priori argumentum tertium ducitur ab effectis quidem otii, amoris verò caufa procreante et confervante, hoc modo: amoris procreans et confervans caufa vitanda eft ei, qui ab amore ipfo liber effe velit; otium verò amoris procreans et confervans caufa eft; otium igitur fugiendum eft ei, qui ab amore liber effe velit. Propofitio deeft. Affumptio in fecundo disticho primò fimpliciter proponitur, deinde altera ejus

pars

pars de confervante per fimilitudinem cibi illuftratur. Conclufio præcedit in primo difticho. Secunda ratio eft confectarium ex affumptione prioris fyllogifmi deductum. Otium eft caufa procreans et confervans amoris; ergo fublato otio, amor tollitur. Cujus propofitio et fundamentum eft logicum illud axioma; fublata caufa, tollitur effectum, quæ propofitio fi addatur, plenus erit fyllogifmus.

Exemplum fecundum ibid. ex Æneid. 4.

"Non tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, Perfide; fed duris genuit te cautibus horrens Caucafus, Hyrcanæque admorunt ubera tigres."

Hic effectum eft Eneas. Caufæ efficientes, pater, mater, nutrix; modus autem efficiendi non unus: parentes enim liberos efficiunt procreando, nutrix verò confervando. Difponitur autem hoc exemplum axiomate difcreto. Anchifes et Venus non funt Æneæ parentes, ut Didoni placet, fed horrens Caucafus et duræ cautes: Hyrcanæ autem tigres ut nutrices ubera admoverunt.

Exemplum tertium eft folitariæ caufæ, cap. 4, ex Eneid. 9.

"Me, me adfum, qui feci, in me convertite ferrum: O Rutuli: mea fraus omnis: nihil ifte nec aufus Nec potuit."

In hoc exemplo effectum eft cædes Rutulorum. Efficiens hujus cædis Nyfus. Quod autem ad modum attinet efficiendi, effecit, ut ipfe de fe ait, folus. Difpofitio autem hujus exempli fyllogiftica eft. Qui folus auctor eft cædis, is folus eft occidendus. Ego verò, inquit, folus auctor cædis fum; ergo, &c. Propofitio deeft: affumptio continetur verfu 2. Mea fraus, i. e. culpa omnis, quam probat remotione fociæ caufæ, nihil ifte nec aufus eft, &c. Conclufio verfu 1. Me, me fcilicet occidite, in me convertite ferrum, &c.

Ejufdem caufæ exemplum aliud, in oratione Ciceronis pro Marcello. "Nam bellicas laudes folent quidam extenuare verbis, eáfque detrahere ducibus et communicare

cum

cum multis, ne propriæ fint imperatorum: et certè in armis militum virtus, locorum opportunitas, fociorum auxilia, claffes, commeatus multum juvant: maximam verò partem, quafi fuo jure, fortuna fibi vendicat, et quicquid eft profperè geftum, id penè omne ducit fuum. At verò hujus gloriæ, Cæfar, quàm es paulò ante adeptus, focium habes neminem: totum hoc quantumcunque eft, quod certè maximum eft, totum inquam, eft tuum. Nihil tibi ex ista laude centurio, nihil præfectus, nihil cohors, nihil turma decerpit: quin etiam illa ipfa rerum humanarum domina fortuna in iftius fe focietatem gloriæ non offert: tibi cedit, tuam effe totam ac propriam fatetur." Hoc exemplum continet plenam comparationem à minore ad majus, ad amplificandam Cæfaris laudem clementiæ. In proto exemplum eft caufarum, quæ cum aliis efficiunt. Effectum est victoria; efficiens imperator, non quidem folus, fed cum aliis, quarum alia principalis eft, et imperatori quafi focia fortuna: aliæ adjuvantes et miniftræ, cujufmodi quinque recenfentur, militum fortitudo, locorum opportunitas, fociorum auxilia, claffes, commeatus. In apodofi exemplum habemus folitariæ caufæ : effectum eft clementia in Marcellum, præftita, cujus caufa et quidem fola eft ipfe Cæfar; eaque illuftratur remotione caufarum adju vantium. Scopus Ciceronis eft, ut oftendat Cæfarem plus laudis ob clementiam mereri, quàm propter res geftas: idque oftendit ex collatis inter fe efficiendi modis, quod nimirum rerum geftarum Cæfar non folus auctor fuerit, clementiæ verò præftitæ folus. Jam verò efficiens plus laudis vel vituperationis meretur, quæ fola quid facit; quæ verò cum aliis, minus. Sic igitur hæc ratio poteft concludi. Cujus Cæfar folus auctor eft, id plus meretur laudis, quam cujus folus non eft auctor. Rerum in bello geftarum folus auctor non eft; clementiæ verò in Marcellum præftitæ folus; proinde clementia Cæfaris plus meretur laudis, quàm res in bello geftæ. Hujus fyllogifmi affumptio tantum in hoc exemplo proponitur; ejufque prior pars enumeratione caufarum adjuvantium, pofterior remotione earundem illuftratur."

Ibidem exemplum caufæ inftrumentalis primo de Nat. Deor. "Quibus oculis animi intueri potuit vester Plato fa

bricam illam tanti operis, qua conftrui à Deo atque ædificari nondum facit ? Quæ molitio? quæ ferramenta ? qui vectes? quæ machinæ ? qui miniftri tanti operis fuerunt?" Syllogifmus fic fefe habet. Qui inftrumenta non habuit, is mundum non creavit : Deus inftrumenta non habuit; ergo, &c. Hujus fyllogifmi propofitio falfiffima deeft; conclufio præcedit; affumptio fequitur: eaque per inductionem quandam fpecierum illuftratur. Utraque autem tum affumptio tum conclufio per interrogationem ἐμφατικώτερον negatur.