hifce noftris contentionibus, et ferocius paffim inftare, certif. fimum eft. Ipfa autem controverfia, cum decifionis noftræ non fit quæ vos jam nunc exercet, Deum itaque oro ut quæ cœptæ funt induciæ poffint fœlicem exitum fortiri. Equidem quod petiftis, ad Suecorum regem ea de re fcripfi fuafor pacis atque concordiæ, Deo nimirum imprimis gratæ, meamque operam ut in re tam pia libens detuli, vos uti æquum animum, neque ab ullis pacis conditionibus, honeftis. quidem illis, abhorrentem fuadeo geratis; veftramque civi tatem divinæ tutelæ ac providentia commendo. Albâ Aulâ, O&, 26. 1654. Amplitudinis veftræ ftudiofiffimus, OLIVERIUS Prot. Reipub, Angliæ, &c. OLIVERIUS Protector Reip. Anglia Illuftriffimo Principi Tarentino, S. P. D. Perfpectus ex literis tuis ad me datis religionis amor tuus, et in ecclefias reformatas pietas eximia, ftudiumque fingu lare, in ifta præfertim generis nobilitate ac fplendore, eoque fub regno in quo deficientibus ab orthodoxa fide tot funt nobiliffimis quibufque fpes uberes propofitæ, tot firmioribus incommoda fubeunda, permagno me planè gaudio ac vo luptate affecit. Nec minus gratum erat placuiffe me tibi eo ipfo religionis nomine, quo tu mihi diiectus atque charus inprimis effe debes. Deum autem obteftor ut quam de me fpem ecclefiarum et expectationem effe oftendis, poffim ei aliquando vel fatisfacere, fi opus erit, vel demonftrare omnibus, quàm cupiam non deeffe. Nullum equidem fructum laborum meorum, nullum hujus quam obtineo in repub. meâ five dignitatis five muneris, nec ampliorem existimarem, nec jucundiorem, quàm ut idoneus fim, qui ecclefiæ reformatæ vel amplificationi vel incolumitati, vel quod maximum eft, paci inferviam. Te verò hortor magnopere ut religionem orthodoxam, qua pietate ac ftudio à majoribus acceptam profiteris, eadem animi firmitate atque constantia ad extremum ufque retineas. Nec fanè quicquam erit te tuifque parentibus religiofiffimis dignius, nec quod pro tuis in me meritis quanquam tuâ causâ cupio omnia, optare tibi melius aut præclarius queam, quàm fi fic te pares atque inftituas, ut ecclefiæ, præfertim patriæ, quarum in disciplina tam tam felici indole tamque illuftri loco natus es, quanto cæ teris præluces, tanto firmius in te præfidium fuis rebus conftitutum effe fentiant. Vale. Albâ Aulâ, die Aprilis, 1655. OLIVERIUS Protector Reipub. Anglia Sereniffimo Principi IMMANUELI Sabaudia, Duci Pedemontii Principi, Salutem. Sereniffime Princeps; Redditæ funt nobis Genevâ, necnon ex Delphinatu aliifque multis ex locis ditioni veftræ finitimis literæ, quibus certiores facti fumus, regalis veftræ celfitudinis fubditis reformatam religionem profitentibus, veftro edicto atque authoritate imperatum nuper effe, uti triduo quàm hoc edictum promulgatum erit fuis fedibus atque agris excedant pœnâ capitis, et fortunarum omnium amiffione propofita, nifi fidem fecerint fe, derelicta religione fua, intra dies viginti catholicam religionem amplexuros: Cumque fe fupplices ad celfitudinem veftram regalem contuliffent, petentes uti edictum illud revocetur, utque ipfi, priftinam in gratiam recepti, conceffæ à fereniffimis majoribus veftris libertati reftituantur, partem tamen exercitus veftri in eos impetum feciffe, multos crudeliffime trucidâffe, alios vinculis mandâffe, reliquos in deferta loca montefque nivibus coopertos expuliffe, ubi familiarum aliquot centuriæ eo loci rediguntur, ut fit metuendum ne frigore et fame brevi fint miferè omnes perituræ. Hæc cum ad nos perlata effent, haud fane potui. mus quin, hujus afflictiffimi populi tanta calamitate audita, fummo dolore ac miferatione commoveremur. Cum autem non humanitatis modo, fed ejufdem religionis communione, adeoque fraterna penitus neceffitudine cum iis conjunctos nos effe fateamur, fatisfieri à nobis neque noftro erga Deum officio, neque fraternæ charitati, neque religionis ejufdem profeffioni poffe exiftimavimus, fi in hac fratrum noftrorum calamitate ac miferia folo fenfu doloris afficeremur, nifi etiam ad fublevanda eorum tot mala inopinata, quantum in nobis eft fitum, omnem operam noftram conferamus. Itaque à veftra imprimis celfitudine regali majorem in modum enixè petimus et obteftamur, ut ad inftituta fereniffimorum majorum fuorum, conceffamque ab iis omni tem B4 pore pore et confirmatam fubditis fuis Vallenfibus libertatem, velit animum referre. In qua concedenda atque confirmanda, quemadmodum id præftiterunt, quod Deo per fe gratiffimum proculdubio eft, qui confcientiæ jus inviolabile ac poteftatem penes se unum effe voluit, ita dubium non eft quin fubditorum etiam fuorum meritam rationem habuerint, quos et in bello strenuos ac fideliffimos, et in pace dicto femper audientes, experti fuiffent. Utque ferenitas veftra regalis in cæteris omnibus et benignè et gloriosè factis avorum fuorum veftigiis optimè infiftit, ita in hoc nolit ab iifdem difcedere etiam atque etiam obfecramus; fed et hoc edictum, et fi quod aliud inquietandis reformatæ religionis causâ fubditis fuis rogatum fit, uti abroget; ipfos patriis fedibus atque bonis reftituat; conceffa jura ac libertatem priftinam ratam iis faciat; accepta damna farciri, et eorum vexationibus finem imponi jubeat. Quod fi fecerit regalis celfitudo veftra, et rem Deo acceptiffimam fecerit, miferos illos et calamitofos erexerit et recreârit, et à fuis omnibus vicinis, quotquot reformatam religionem colunt, maximam gratiam inierit; nobifque potiffimum, qui veftram in illos benignitatem atque clementiam obteftationis noftræ fructum arbitrabimur. Quod et ad omnes officiorum reddendas vices nos obligaverit; nec ftabiliendæ folùm verum etiam augendæ inter hanc remp. veftramque ditionem neceffitudinis et amicitiæ fundamenta firmiffima jecerit. Neque verò hoc minus ab juftitia veftra et moderatione animi nobis pollicemur: quam in partem Deum Opt. Max. oramus uti mentem veftram et cogitationes flectat: vobifque adeo veftroque populo pacem, ac veritatem, et fucceffus rerum omnium felices, ex animo precamur. Albâ Aulâ, Maio, 1655. OLIVERIUS Protector Reipub. Anglia, &c. Sereniffimo Sereniffime Princeps; Ex literis veftris fexto-decimo Novembris 1654, ad nos datis, fingularem erga nos benevolentiam veftram atque ftudium perfpeximus; et internuntius vefter, qui illas nobis literas dedit, de contrahenda nobifcum focietate et amicitia voluntatem voluntatem veftram ampliùs coram expofuit. Nos certè occafionem hanc effe datam, unde noftrum quoque erga vos animum, et quanti celfitudinem veftram meritò faciamus, declarare atque oftendere poffimus, haud mediocriter fanè gaudemus. Cum autem veftra in rempublicam chriftianam præclara merita laborefque fufcepti ad nos ufque famâ pervenerint, et hæc omnia certiùs, et quæ amplius rei christianæ vel defendendæ vel promovendæ caufâ in animo habeatis, celfitudo veftra fuis literis communicata nobis amiciffimè voluerit, ea uberiorem infuper lætandi materiam nobis attulere: Deum nempe iis in regionibus excitâffe fibi tam potentem atque egregium fuæ gloriæ ac providentia ministrum; qui, cum virtute atque armis tantum poffit, de religione communi Proteftantium tuenda, cui nunc undique male et dictum et factum eft, nobifcum unà fociare confilia cupiat. Deus autem, qui utrifque nobis, tametfi locorum intervallo tam longè disjunctis, eundem religionis orthodoxa defendendæ ftudium atque animum injecit, dubium non est quin earum præcipue rationum author nobis futurus fit, unde et nobis, et inter nos, et reformatorum reliquis principibus ac civitatibus, hac in re maximo effe adjumento atque ufui poffimus, occafionibus certè omnibus intenti, fi quas Deus obtulerit, iis quod ad nos attinet, eodem Deo benè juvante, non deerimus. Interea celfitudini veftræ fine fummo dolore commemorare non poffumus, quantâ inclementiâ dux Allobrogum fubditos fuos Alpinarum quarundam vallium incolas, orthodoxam religionem retinentes, perfequutus fit. Quos non folùm feveriffimo edicto, quotquot Romanam religionem fufcipere recufârunt, fedes avitas bonaque omnia relinquere coëgit; verùm etiam fuo exercitu adortus eft, qui multos crudeliffime concidit, alios barbarè per exquifitos cruciatus necavit, partem verò maximam in montes expulit fame et frigore abfumendam, exuftis domibus, et fiqua eorum bona ab illis carnificibus non fint direpta. Hæc ut ad vos jamdudum nuntiata funt, et celfitudini veftræ tantam crudelitatem graviter difpli cuiffe, et veftram opem atque auxilium, quantum in vobis eft, illis miferrimis, fiqui tot cædibus atque miferiis adhuc fuperfunt, non defuturum, nobis facilè perfuadetur. Nos literas duci Sabaudiæ, ad deprecandum ejus infenfum in fuos animum, jam fcripfimus; ficut et Gallorum regi, idem ut ut is etiam velit facere; vicinis denique reformatæ religionis principibus, uti de illa fævitia tam immani quid nos fentiamus intelligere poffint: quæ quanquam in illos inopes primum cœpta eft, idem tamen omnibus eandem religionem profitentibus minatur: eoque majorem illis profpiciendi fibi in commune fuifque omnibus confulendi neceffitatem imponit: quam et nos eandem rationem, prout Deus nobis in animum induxerit, femper fequemur. Id quod celfitudo veftra perfuadere fibi poterit quemadmodum et de fingulari noftro erga fe ftudio atque affectu, quo profperos rerum omnium fucceffus vobis animitùs exoptamus; et veftra incœpta omnia atque conatus, quibus Evangelii cultorumque ejus libertati ftudetis, fœlicem exitum fortiri volumus. Albâ Aulâ, Maio, 1655. · OLIVERIUS Protect. Sereniffimo Principi CAROLO GUSTAVO ADOLPHO, Suecorum Regi, Salutem. Perveniffe nuper in regna veftra illius edicti acerbiffimi famam, quo dux Sabaudiæ fubjectos fibi Alpinos incolas, reformatam religionem profitentes, funditùs afflixit, et nifr religione Romana fuam mutare fidem à majoribus acceptam intra dies viginti velint, patriis fedibus exterminari juffit, unde multis interfectis, cæteri fpoliati, et ad interitum certiffimum expofiti, per incultiffimos montes hyememque perpetuam, fame et frigore confecti, cum conjugibus ac parvulis jam nunc aberrant; et hæc graviter tuliffe majeftatem veftram nobis perfuafiffimum eft. Nam Proteftantium nomen atque caufam, tametfi inter fe de rebus non maximis diffentiunt, communem tamen et penè unam effe, adverfariorum par in omnes Proteftantes odium facile demonftrat. Et Suecorum reges fuam cum reformatis conjunxiffe femper caufam, illatis etiam in Germaniam armis ad Proteftantium religionem fine difcrimine tuendam, nemo eft qui ignoret: petimus imprimis igitur, idque majorem in modum, à majeftate veftra (nifi id jam fecerit, quod et reformatorum aliæ refpublicæ et nos fecimus) ut cum Sabaudiæ duce per literas velit agere; fuaque autho |
