66 authoribus ignosceret," vel si hoc palàm aliud tames clanculum mandasse, argumentis non levibus demostrari potest: nam filius, alioqui plus satis patri ol in causam est conferendum. "Mactatum vero esse quempiam ad pedes regis prætereuntis apprecantem ut Deus ejus misereretur," nec antea audivi unquam, nec convenire quenquam adhuc potui qui audivisset: quinquens, patris gravissimo atque ultimo præcepte te immo tribunum ipsum, qui toto illius judicii tempore religiosè sibi per episcopum tradito, haud dubie paras custodiis præfuit, regisque à latere vix discessit, inter- set: quî autem paruit, cujus vel jussu vel authorita. rogandum hac de re curavi: is denique nec audisse se duo legati nostri, alter in Hollandia, alter in Hispana hoc antea, et pro certo scire falsissimum id esse, con- et hic ne suspicione quidem ulla regiæ necis reus, 25stanter asseverabat. Ex quo intelligi potest tuarum cidati sunt? qui denique haud semel scripto pa narrationum fides, etiam in reliquis quàm firma sit. edixit atque omnibus palam fecit, se nolle patris sz Nam in benevolentia quoque et adoratione, si posses, interfectoribus ullo pacto veniam concedere? Ha Carolo post mortem procuranda, quàm in odio nobis igitur narratiunculam tuam vide an veram esse rais vel iniquissimè couflando haud multo veracior inveni- quæ quo magis collaudat patrem, eo magis vitupe eris. “Auditum," ais, “fuisse regem in fatali pegmate filium. Nunc instituti oblitus, non regii sanguinis .. episcopo Londinensi ingeminantem, memento, memen- cœlum, sed populi senatum clamores ementiris, ot to." Id regis judices anxios nempe habuit, quid illa sissimus post Salmasium in republica aliena pragni ultimum iterata vox sibi voluisset; accersitur, ut ais, ticus et ardelio, qui tam fœdè præsertim res tuas vit episcopus, et illud geminum "memento" quid sibi agas. Tuane voce, impurissime, populus pro se taa quæsivisset, additis minis, enuntiare jubetur. Is primò cujus halitum ipsum oris lue venerea fœtidum pars (sic enim fingi expediebat) ex composito nimirum deli- omnis aversaretur? tu vero perfugarum ac perdit... cias fecit, et, quasi arcanum quoddam, prodere recusavit. voces populo attribuis; et quod agyrta peregrinus a. Cum illi vehementiùs instarent, id quasi metu sibi ex- coronam solet, vilissimorum duntaxat animalium re pressum, et nolenti extortum, ægrè tandem edidit, quod imitaris. Quis autem negat ea posse tempora sep revera quovis pretio divulgatum vellet. "Jusserat accidere, in quibus civium longè major numeras me,” inquiens, “ rex, ut si possem ad filium pervenire, proborum sit; qui Catilinam vel Antonium, quam sehoc supremum morientis patris mandatum ad eum per- niorem senatus partem sequi malint; neque ide ferrem, ut regno et potestati suæ restitutus, vobis suæ boni cives obniti contra, et fortiter facere non debeb necis authoribus ignosceret: hoc me meminisse, rex sui magis officii, quàm paucitatis rationem ducentes iterum atque iterum jussit." O magis, regemne dicam tuam ergo tam bellam pro nostro populo oratiunculas, pietatis, an episcopum rimarum plenum! qui rem tam ne charta omnino pereat, in annales Volusi saale secretò in pegmate suæ fidei commissam ut effutiret, inseras; nobis rhetorculo tam hircoso atque olida, 5tam facilè expugnari potuit. At ô taciturne! jampri- est usus. Dehinc injuriarum in ecclesiam postulam dem Carolus hoc idem inter alia præcepta filio man- "Exercitus est omnium hæresewn Lerna." Qu daverat, in illa Icone Basilica; quem librum ideo maledicunt, exercitum nostrum ut fortissimum, ita scriptum satis apparet, ut omni cum diligentia nobis destissimum ac religiosissimum esse confitentur: vel invitis secretum illud, qua ostentatione simulatum in castris ferè potatur, variis libidinibus indlys erat, eadem paulo pòst evulgaretur. Sed video plane rapitur, alea luditur, juratur et perjuratur: in his decrevisse vos Carolum quendam absolutissimum, si tris quod datur otii, disquirendæ veritati impend non Stuartum hunc, at saltem hyperboreum ali- sacræ scripturæ invigilatur; nec quisquam pult quem et fabulosum, fucatis quibuslibet coloribus de- existimat hostem ferire, quàm se atque alios cœles pictum, imperitis rerum obtrudere: ita fabellam hanc cognitione rerum erudire, aut bellicam magis quam eruvelut acroama quoddam, diverbiis et sententiolis pul-gelicam militiam exercere. Et sanè si proprium be chrè distinctum, nescio quem ethologum imitatus, ad inescandas vulgi aures putidè concinnasti. Ego verò, ut non negaverim interrogatum fortasse obiter ab uno vel altero concessorum hac de re episcopum, ita accersitum, dedita opera vel à concilio vel ab illo judicum collegio, quasi id omnes curassent, aut sollicitè quæsivissent non comperio. Sed demus inde quæ vis: dederit in pegmate suprema hæc episcopo mandata, ut suæ necis authoribus ignosceretur, perferenda ad filium Carolus : quid tam egregium aut singulare præter cæteros eò loci deductos fecit? quotusquisque est morientium in pegmate, qui peracturus jam vitæ fabulam, cùm hæc mortalia quàm vana sint videt, non idem faciat; et inimicitias, iras, odia, tanquam ex scena quadam jam exiturus, libens non deponat, aut saltem simulet, ut vel misericordiam, vel innocentiæ opinionem suæ in animis hominum relinquat? Simulasse Carolum, neque unquam ex animo, et sincero mentis proposito tale mandatum dedisse filio, "ut suæ necis usum consideramus, quid aliud magis deceat mis fundo." Percontare Belgas vel etiam Germaniæ superioris protestantes, numquid ab ecclesiæ bonis abstinuerint; in quos Cæsar Austriacus quoties bellum movet, vix alium quærit belli titulum, quàm ut bona ecclesiæ restitui jubeat. Verùm illa profectò non ecclesiæ, sed ecclesiasticorum duntaxat bona fuere, qui hoc maximè sensu clerici, vel etiam holoclerici, ut qui sortem totam invasissent, rectius nominari poterant; immo lupi veriùs plerique eorum, quàm aliud quidvis erant dicendi; luporum autem bona, vel congestas potiùs prædas majorum ex superstitione partas, quam per tot sæcula quæstui habuerunt, in usus transferre belli à semetipsis conflati, nefas non erat, quando aliud non erat reliquum, unde sumptus belli tam gravis ac diuturni suppeterent. Atqui " expectabatur, ut episcopis ereptæ opes in pastores ecclesiarum erogarentur." Expectabant, scio, illi, et avebant omnia in se transfundi: nulla enim est vorago tam profunda, quæ non expleri citiùs quàm clericorum avaritia possit. Aliis fortasse in locis, haud æquè ministris provisum; nostris jam satis superque bene erat; oves potiùs appellandi quàm pastores, pascuntur magis quàm pascunt; pinguia illis plerumque omnia, ne ingenio quidem excepto; decimis enim saginantur, improbato ab aliis omnibus ecclesiis more; Deoque sic diffidunt, ut eas malint per magistratum atque per vim suis gregibus extorquere, quàm vel divinæ providentiæ, vel ecclesiarum benevolentiæ et gratitudini debere; atque inter hæc tamen et apud discipulos et apud discipulas, tam crebrò convivantur, ut quid domicœnium sit, aut domiprandium penè nesciant: hinc itaque luxuriant plerique, non egent; liberique eorum et conjuges luxu et lautitiis, cum divitum liberis atque conjugibus certant: hanc novis latifundiis adauxisse luxuriam, idem prorsus fuisset, ac si quis novum venenum (quam olim pestem sub Constantino vox missa cœlitus, deflevit) in ecclesiam infudisset. Proximum est ut de injuriis in Deum, quarum tres maximè nominantur, de fiducia nimirum divinæ opis, "de precibus etiam atque jejuniis," reddenda nobis ratio sit. Verùm ex ore tuo, hominum corruptissime, te redarguo; illudque apostoli abs te prolatum in te retorqueo, Quis es tu qui" alienum servum judicas?" coram domino nostro sine stemus vel cadamus. Illud insuper addam Davidis prophetæ, cùm flens affligo jejunio animam meam, tum hoc vertitur in summum probrum mihi. Cæteras hac de re tuas garritiones febriculosas, quas nemo bis legat, minutim persequi si vellem, haud leviùs profectò ipse peccem. Nec minus aliena sunt quæ de successibus prolixè oscitas: Cave tibi, More, et vide, ne post Pontianos sudores, gravedinem fortè contraxeris aut polypum; metuendum, ne, ut Salmasius ille magnus nuper, thermas refrigeres. Equidem de successu sic paucis respondeo; causam successu neque probari bonam, neque argui malam: nos causam nostram non ex eventu, sed eventum ex causa judicari postulamus. Jam rationes politicas desumis tibi tractandas, mancipium cathedrarium, immo cathedralitium; injurias nimirum nostras, in omnes reges ac populos. Quas? nobis enim nihil tale propositum crat; res nostras tantummodo egimus, aliorum missas fecimus; siquid ad vicinos ab exemplo nostro boni redundavit, haud invidemus; si quid secùs non nostra id culpa, sed abutentium evenire credimus. Regis aut populi, te balatronem suarum injuriarum interpretem, quinam tandem constituerunt ? certè oratores eorum ac legatos, alii in senatu, ipse in concilio cum audirentur sæpè audivi non solùm de suis injuriis nihil querentes, sed amicitiam nostram ac societatem ultrò petentes; quinetiam regum suorum ac principum nomine, de rebus nostris nobis gratulantes, etiam bene precantes, pacem ac diuturnitatem, atque eosdem felices successus, in perpetuum exoptantes. Non inimicorum hæ voces, non corum qui odissent, ut tu prædicas; aut tu mendacii, quod in te levissimum est, aut reges ipsi fraudum ac malarum artium, quod illis inhonestissimum foret, damnentur necesse est. Verùm scripta nostra objectas confitentium, " dedisse nos exemplum populis omnibus salutare, tyrannis omnibus formidandum." Immane crimen profectò narras; idem ferè atque si dixisset quispiam, Discite justitiam moniti, et non temnere Divos. Numquid dici potuit perniciosius? "hæc Cromuellius ad Scotos post Dumbarrense prælium scripsit." Et se quidem et illa nobili victoria dignè. “Ejusmodi sesamo et papavere conspersæ sunt infames Miltoni paginæ.” Illustrem tu quidem collegam semper mihi adjungis, et in hoc facinore parem planè facis, nonnunquam et superiorem ; quo ego nomine cohonestari me maximè abs te putem, siquid à te honestum posset proficisci. "Crematæ vero," inquis," sunt istæ paginæ à carnifice Parisiensi supremi senatus authoritate." Nequaquam id comperi à senatu factum, sed ab officiario quodam urbico, locotenente civili nescio an incivili, cui clerici quidam, ignavissima animalia, authores fuere; tam ex dissito atque longinquo, abdomini suo, quod aliquando precor evenire possit, augurantes. Censes non potuisse nos vicissim Salmasii defensionem regiam cremasse ? potuissem sanè vel ipse à magistratibus nostris hoc facilè impetrasse, nisi illam contumeliam contemptu potiùs ulciscendam existimassem: vos ignem igne properantes extinguere, Herculeum præbuistis rogum, unde clarior exurgerem; nos consultiùs, defensionis regiæ frigus calfaciendum non censuimus. Illud miror, tam esse majorum dissimiles factos Tolosates (nam et Tolosa combustos nos accepimus) ut qua in urbe sub Raimundis comitibus, et libertas et religio defensa olim tam insigniter est, in ea nunc et libertatis et religionis defensio combureretur. "Utinam et Scriptor," inquis. Itane ergastulum? et ego parem ne reddam tibi salutem, More, tu egregiè cavisti; ut qui nigrioribus multò ignibus jamdudum pereas : urunt te adulteria tua, urunt stupra, urunt perjuria, quorum ope desponsatam tibi stupro fœminam perfidus excussisti; urunt perditissimi furores, qui impulerunt te, ut sacrosancta munia facinorosus concupisceres, et imperspectum Domini corpus incestis manibus sacerdos pollueres; sanctitatem etiam simulans, in sanctitatis simulatores, dira omnia hoc tuo clamore denunciares; tuumque execrabile caput, tuamet ipsius damnatum sententia irretires: his tu sceleribus et infamiis totus flagras, his tu flammis furialibus dies atque noctes torreris, dasque nobis pœnas quibus graviores imprecari tibi nullus | fectò ipsorum ordinum, non pati consilia sua sic nudari, et, ut ita dicam, vitiari à Genevense perfuga apud se stabulante, qui si diutiùs toleretur, non ancillis modò, sed consiliis etiam publicis stuprum videtur illaturus; cum ipsi fraterna atque sincera omnia præ se ferant; nuk pacem, quæ vota sunt bonorum omnium, perpetusm nobiscum redintegraverint. "Jucundum erat,” inquit, legati," Anglorum scilicet, "quotidie conflictarentur, non modo ab Anglis regiis, &c. sed maxime omnium Batavis." Nisi exploratum nobis jam diu esset quibusnam et prioris legati Dorislai cædes, et duorum postes acceptæ injuriæ referendæ sint, en delatorem, qui hospites et altores suos etiam falsò deferat: Hunccine apud vos, Batavi, non modò venereum in ecclesia ministrum. sed sanguinarium etiam, nec violandi solum juris omnis hortatorem, sed violati quoque falsum indicem ac proditorem ali? bellam hostis potest. Me interim concremationes vestræ non lædunt, non tangunt, et istis ignominiis habeo complura quæ opponam grata meo animo atque jucunda. Una me curia, unus fortè lictor Parisiensis, malarum avium impulsu, combussit; at quamplurimi per totam Galliam viri boni atque docti nihilo minus legunt, approbant, amplectuntur? quamplurimi per immensum" videre quibus ludibriis, quibus periculis furciferi i Germaniæ totius tractum, libertatis ferè domicilium, per cæteras quoque regiones, quàcunque ejus vestigia ulla adhuc manent; quin et ipsa Græcia, ipsæ Athenæ Atticæ, quasi jam redivivæ, nobilissimi alumni sui Philaræ voce, applausere. Hoc etiam verè possum dicere, quo primùm tempore nostra defensio est edita, et legentium studia incaluere, nullum vel principis vel civitatis legatum in urbe tum fuisse, qui non vel fortè obvio mihi gratularetur, vel conventum apud se cuperet vel domi inviseret. Tuos verò nefas sit præterire manes, Adriane Pauui, qui legatus ad nos summo cum honore missus, Hollandiæ decus atque ornamentum, summam in me ac singularem benevolentiam tuam, etiamsi videre nunquam contigerit, multis sæpè nuntiis signifi- | candam curasti. Hoc verò etiam sæpius recolere memoria juvat, quod sine Dei propitio numine accidere arbitror nunquam potuisse; mihi, qui contra reges, ut videbatur, scripseram, majestatem ipsam regiam placidè annuisse; meæque integritati, necnon sententiæ, ut veriori, testimonium divino proximum perhibuisse. Quid enim verear hoc dicere, quoties augustissimam reginam illam, quantis cum laudibus in ore omnium versetur, mecum cogito. Equidem Atheniensem illum sapientissimum, cui me tamen nou confero, ne ipsius quidem Pythii testimonio, quàm me illius judicio ornatiorem existimem. Quòd si mihi quidem hæc scribere adolescenti contigisset, et oratoribus idem quod poëtis liceret, haud dubitassem profectò sortem meam deorum sorti nonnullorum anteferre: quippe illos de forma duntaxat aut de musica deos, humano sub judice, contendisse; me hominem in certamine longè omnium præclarissimo, dea judice, superiorem discessisse. Sic me cohonestatum, nemo nisi carnifex ignominiosè audeat tractare, tam qui jusserit, quàm qui fecerit. Hic vehementer laboras, ut ne facta nostra Belgicorum pro libertate facinorum exemplo tueri queamus; quod à Salmasio quoque frustra laboratum est: cui quod tunc respondi, idem tibi nunc respon-persuadere cupiunt, jam interficere. Sed et doctrina sum volo; Falli qui nos opinatur cujusquam exemplo hæc nobis haud magis quàm Gallis, quos tu boc piac niti; Belgarum pro libertate facinora adjuvisse sæpius cupis eximere, debetur: unde enim Francogallia il ac fovisse, æmulari necesse nunquam habuisse; siquid nisi ex Gallia, unde Vindiciae contra tyrannos? qui pro libertate fortiter faciendum est, authores ipsi liber etiam Bezæ vulgò tribuitur; undè alii, quorum nobis sumus, præire, non sequi alios assueti. Tu meminit Thuanus? tu tamen, quasi ego solus, “ verò etiam ad bellum contra nos tressis orator, stul- satagit," inquis, "Miltonus, cujus ego piacularem ve tissimis argumentis, et te verberone dignis, Gallos saniam pro meritis excepissem." Tu excepisses, fur hortaris: "Nostros," inquis, "legatos excipere Gal- fer? cujus nefaria flagitia si ecclesia illa Middelbur licus spiritus nunquam sustinebit." Sustinuit, quod gensis, te pastore infamis et infelix, pro meritis exte plus est, suos jam ter et amplius ad nos ultrò mittere: pisset, jamdudum te Satanæ mandasset; si pro merits Galli igitur generosi, ut solent; tu degener et spu- excepisset magistratus, jamdudum adulteria patibe rius, politicarum rationum rudis ac falsus deprehen- pendens luisses: Et luiturus propediem sane viders: deris. Hinc id agis ut demonstres, “ à fœderatis ordi- evigilavit enim, ut audio nuper, tua illa ecclesia Midnibus ex composito rem in longum duci, eosque nobis- delburgensis, suæque famæ consuluit, teque capring! cum nec fœdus nec bellum velle." Atqui interest pro- gum pastorem, immo hircum potius olentissimum, abla 66 Ultimus accusationum titulus est "nostra injuria in reformatas ecclesias." At verò qui magis nostra in illas quàm illarum in nos? si exemplo instes, certè si ab ipsis Valdensibus et Tolosanis, ad Rupellanam usque famem monumenta repetas, nos omnium ecclesiarum ultimi reperiemur contra tyrannos arma sumpsisse, at primi capite damnasse. Sanè quia nobis hoc primis in manu adhuc fuit: quid illi, si data similis facultas frisset, fuissent facturi, opinor ne ipsos quidem satis nesse Equidem in ea sum sententia: contra quem gerimus, eum, siquis rationis aut judicii usus sit, bostem à nobis judicari; hostem autem tam interficere quam oppugnare eodem semper jure licuisse: Tyrannus igitur cùm non noster solùm, sed totius propè generis humani publicus hostis sit, eum quo jure armis oppugnan, eodem posse et interfici. Nec verò hæc mea unius sertentia est, aut nova; eandem et aliis olim sive prodentia sive sensus communis dictavit. Hinc pro Rabirio M. Tullius: "Si interfici Saturninum nefas fuit, arma sumpta esse contra Saturninum sine scelere non possunt; si arma jure sumpta concedis, interfectum jure concedas necesse est." Plura hac de re et suprà dixi, et sæpe aliàs, et per se res obscura non est: Ex quibus quid Gall etiam, eadem data occasione fuissent facturi, ipse quets divinare. Addo et hoc amplius: quicunque armis tr rannum oppugnant, iidem, quantum in se est, et interficiunt: immo, quicquid vel sibi vel aliis ineptè sats gavit ab se in malam crucem; hinc et magistratus | simum est non affinxissent. Regibus autem, quos ut Amsterodamensis pulpitum quoque interdixit tibi, or- sibi caveant frequenter mones, licebit cum saluti prochestram tuam; tuumque illud os impudicum eo ex loco spexerint suæ, spreto te monitore tam imperito, non serad summam omnium bonorum offensionem conspici, munculos ex trivio arripere, sed rationes se dignas inire, illam impiam vocem vetuit in sacro publicè audiri: re- quibus quid sua intersit faciliùs perspexerint. Alterum stat jam tibi sola Græcarum literarum professio; et est crimen persuasisse regi Cromuellum, "ut in insuhæc quoque brevi eripienda, præter unam illam lite- lam Vectim clanculum se subduceret." Constat regem ram, cujus non professor, sed discipulus mox pensilis | Carolum rem suam multis aliàs rebus, ter fuga perdimeritò futurus es. Neque hæc iratus tibi ominor, sed disse; primùm cum Londino Eboracum fugit, deinde duntaxat jus dico: maledicis enim tantum abest uttalibus cum ad Scotos in Anglia conductitios, postremò cum ad offendamur qualis tu es, ut tales semper nobis vel ex- insulam Vectim. At hujus postremæ suasor erat Crooptemus; immo divina planè benevolentia fieri arbitre- muellus. Optimè; sed tamen ego regios illos primùm mur, ut qui nos acerrimè clamitarunt, tales potissimum miror, qui Carolum totiès affirmare non dubitant fuisse semper extiterint; qui maledicendo non infamant, sed prudentissimum, et eundem simul vix unquam suæ honestant, sed laudant, non laudando certè maledixis- spontis; sive apud amicos sive inimicos, in aula vel in sent. Sed irruentem modò quid te retinuit tam fortem castris, in aliena ferè potestate semper fuisse; nunc homuncionem? "Nisi mihi," inquis, "religio fuisset in uxoris, nunc episcoporum, nunc purpuratorum, nunc magni Salmasii provinciam excurrere, cui solida de militum, denique hostium: pejora plerumque consilia, magno scilicet adversario victoria relinquetur." Siqui- et pejorum fermè sequutum ; Carolo persuadetur, dem et ille et ego nunc magnus tibi videor, eò difficilior Carolo imponitur, Carolo illuditur, metus incutitur, provincia, præsertim mortuo, fortassis ero; de victoria, spes vana ostenditur, velut præda omnium communis, modò veritas vincat, parum solicitus. Interim tu clami- tam amicorum quàm hostium, agitur et fertur Carolus. tas; “parricidium in doctrinam vertunt, eamque refor- Aut hæc è scriptis suis tollant, aut sagacitatem Caroli matarum ecclesiarum consensione cupiunt quidem, non prædicare desistant. Fateor deinde, quamvis prudentia audent aperto ore defendere; fuit, inquit Miltonus, atque consilio præstare pulchrum sit, tamen ubi resetiam summorum hæc sententia theologorum, qui ipsi re- publica factionibus laborat, suis incommodis haud caformandæ ecclesiæ authores fuere." Fuit, inquam, et id rere; et consultissimum quemque eo magis obnoxium fusius docui in eo libro qui nostro idiomate Tenor sive calumniis utriusque partis reddere : hoc sæpe Cromuello Tenura Regum et Magistratuum inscriptus est, secun- obfuit; hinc presbyteriani, inde hostes quicquid in se dùm editus, et alibi: nunc actum toties, agendi fasti- durius fieri putant, non id communi senatus consilio, dium cepit: illic ex Luthero, Zuinglio, Calvino, sed Cromuello soli imputant; immo siquid per impruBucero, Martyre, Paræo, citantur ipsa verbatim loca; dentiam ipsi malè gerunt, id dolis et fraudibus Cromuelli ex illo denique Cnoxo, quem "unum," me, "Scotum" assignare non erubescunt; culpa omnis in eum derivaais " innuere, quemque hac in re reformatos omnes, tur, omnis in eum faba cuditur. Et tamen certissimum præsertim Gallos, illa ætate condemnasse." Atqui ille est, fugam ad Vectim regis Caroli, absenti tum aliquot contrà, quod ibi narratur, se illam doctrinam nominatim milibus passuum Cromuello, tam novum accidisse et à Calvino, summisque aliis ea tempestate theologis, inopinatum, quàm cuilibet ex senatu tum in urbe verquibuscum familiariter consueverat, hausisse affirmat: santi, quem ut de re inopinatissima sibi recens allata plura etiam illic nostrorum, regnante Maria et Eliza- per literas certiorem fecit. Res autem ita se habuit; betha, sinceriorum theologorum in eandem sententiam exercitûs universi vocibus rex territus, qui eum nullis deprompta reperies. Tu verò tandem conceptis ad officiis suis aut pollicitis factum meliorem, ad suppliDeum precibus malè prolixis peroras impius abominan- cium poscere jam tunc cœperat, statuit cum duobus dis; et os illud adulterum, obduratus cœlo offers: sino tantummodo consciis nocturna fuga sibi consulere : te facilè, neque interpello; major enim cumulus ad verùm fugiendi certior, quàm quo fugeret, per comiimpietatem tuam accedere non potuit. Revertor nunc tum suorum vel imperitiam vel timiditatem, inops ad id quod suprà pollicitus sum, et objecta Cromuello consilii quo se reciperet, Hamundo Vectis insula præcipua crimina quæ sunt, in medio hic ponam; ut præsidi se ultro dedidit; ea spe, facilem sibi ex ea sparsa quàm fuerint levia possit intelligi, quæ collecta insula, parato clam navigio, transitum in Galliam aut nullum pondus in se habenť. "Coram pluribus testibus in Belgium fore. Hæc ego de fuga regis in Vecpronunciavit sibi in animo esse, monarchias omnes tim ex iis comperi, quibus rem totam pernoscendi evertere, reges omnes exitio dare." Quæ tua sit nar- quàm proxima facultas erat. Sed et hoc quoque crirationum fides, jam aliquoties vidimus; dixit fortasse minosum est, quòd per Cromuellum," Angli ingentem tibi perfugarum aliquis Cromuellum ita dixisse; ex de Scotis parti sunt victoriam." Non "parti sunt," illis multis testibus nullum nominas: quod itaque sine More, sed sine solecismo claram sibi pepererunt; tu authore maledicis, suopte vitio ruit. Non is est Crom- verò cogita, quàm Scotis cruentum illud prælium fuerit, aellus, quem de suis jam factis ullus unquam vanilo- cujus tu mentionem tantummodo facere nequivisti, quin quum audierit; tantùm abest ut infecta quae sunt, instabile præ metu professorium caput tuum ad Pristamque difficilia, de iis insolentius quicquam promittere ciani pluteum nutando allideres. Sed videamus porro ae minitari consueverit: sanè ista tibi qui narrarunt, quantum flagitium Cromuelli fuerit, Scotos irrumnisi voluntate atque natura magis quàm consilio men- pentes, imperium sibi in Anglos jam pollicentes, nobilisdaces essent, hoc saltem quod ab ingenio ejus alienis-simo post multas ætates prælio vicisse. "Inter has turbas, dum Cromuellus cum exercitu abest:" Immò | castra venit, veteranus, et in illa omni castrensi mihoa dum hostem in Angliæ viscera jam progressum, jam consummatus, accessit. Non est ut in his possim or parlamento ipsi imminentem Cromuellus, etiam defici- tionis carceribus, tot urbes captas, tot prælia et quidem entes Cambros ad fidem reducendo, et obsidione longa maxima, in quibus nunquam victus aut fusus, Briandefessus, ut vidit, ut vicit, ut gloriosissimè fudit, pres- nicum orbem totum continuis victoriis peragravit, pr byterianos" tædium Cromuelli ceperat :" Hîc verum dignitate rerum exequi; quæ justæ sanè historia dicis; dum is communem hostem cum vitæ discrimine grande opus, et iterum quasi campum quendam dicent, propulsat, hi militantem pro sese et in acie fortiter di- et exæquata rebus narrandi spatia desiderant. Sufic micantem confictis criminibus accusant domi; et Hun- hoc unicum singularis et prope divinæ virtutis itingtonum centurionem quendam in ejus caput sub- dicium, tantam in eo viguisse sive animi vim atque ornant. Quis tantæ ingratitudinis fœditatem sine ingenii, sive disciplinæ non ad militarem modo, sed ad fremitu vel audire possit? Eorundem instinctu, nequis- Christianam potiùs normam et sanctimoniam institate, simum genus homuncionum ac petulantissimum, ty- ut omnes ad sua castra tanquam ad optimum non märones tabernarum maximo numero curiæ fores obsident: taris duntaxat scientiæ, sed religionis ac pietatis gynsenatum, quicquid ipsis videtur (quo quid indignius?) nasium, vel jam bonos et fortes undique attraberet, vei clamore suo ac minis cogunt decernere: jamque re- tales, ipsius maximè exemplo, efficeret: eosque tato ducem à Scotis victorem fortissimum, aut exulantem, belli, pacis etiam nonnunquam intermediæ tempore, per aut pœnas indignissimas dantem vidissemus Camillum tot animorum et rerum vicissitudines, non largitiombus nostrum ; nisi Fairfaxius imperator, invictissimi legati et militari licentia, sed authoritate et solo stipendi, sui tantum dedecus perferendum non censuisset ; nisi adversantibus licèt multis, in officio contineret et adhuc cunctus exercitus, et is quoque satis ingratè habitus, contineat: qua quidem laude neque Cyro, neque Epatam atrocia prohibuisset. Urbem itaque ingressus, minondæ, neque antiquorum ulli excellentissimo inurbicos nullo negotio repressit; Scotorum hostium peratori laus ulla major attribui solet. Hine enim partibus addictos meritò senatu movit: pars reliqua, exercitum, quo nemo minori spatio majorem aut ininsolentiis tabernariorum jam liberata, colloquium Vec- structiorem, sibi comparavit, et per omnia dicto auditense, contra senatûs consultum edictumque publicum entem, et civibus gratum atque dilectum; et hostibus, cum rege initum, rescindit: Huntingtonus autem ille armatis quidem formidolosum, pacatis admirabüen. accusator, impunis et sui juris relictus, tandem pœni- quorum in agris atque sub tectis ita non gravis, et sine tentia ductus, ipse sua sponte à Cromuello veniam omni maleficio versabatur, ut cum regiorum suoram petiit, et à quibus esset subornatus ultro fassus est. vim, vinolentiam, impietatem, atque libidines, cogitaHæc ferè sunt quæ fortissimo patriæ liberatori, nisi ad rent, mutata sorte læti, non nunc hostes, sed hospites quæ supra respondi, crimina objiciuntur; quæ quid advenisse crederent; præsidium bonis omnibus, tervaleant videtis. Verùm ego tantum virum, deque hac rorem malis, virtutis etiam omnis et pietatis hortatores. republica tam insignitè meritum, si duntaxat nihil mali Sed neque te fas est præterire, Fairfaxi, in quo cam commisisse defendam, nihil egero; cum præsertim non summa fortitudine summam modestiam, summam vite reipublicæ solùm, sed et mea quoque intersit, ut qui sanctitatem, et natura et divinus favor conjunxit: Io eadem infamia tam prope sim conjunctus, quàm op- harum in partem laudum evocandus tuo jure ac merita timum eum, atque omni laude dignissimum, gentibus, es; quanquam in illo nunc tuo secessu, quantus olim quoad possum, omnibus atque sæculis demonstrare. Literni Africanus ille Scipio, abdis te quoad potes; nec Est" Oliverius Cromuellus" genere nobili atque illustri hostem solùm, sed ambitionem, et quæ præstantissinen ortus: nomen republica olim sub regibus benè adminis- quemque mortalium vincit, gloriam quoque vics trata clarum, religione simul orthodoxa vel restituta tuisque virtutibus et præclarè factis, jucundissimam i tum primùm apud nos vel stabilita clarius: Is matura gloriosissimum per otium frueris, quod est laborum jam atque firmata ætate, quam et privatus traduxit, omnium et humanarum actionum vel maximarum fn's nulla re magis quàm religionis cultu purioris, et in- qualique otio cùm antiqui heroes, post bella et deer tegritate vitæ cognitus, domi in occulto creverat; et tuis haud majora, fruerentur, qui eos laudare cont ad summa quæque tempora fiduciam Deo fretam et sunt poetæ, desperabant se posse alia ratione id qu2> ingentem animum tacito pectore aluerat. Parlamento esset dignè describere, nisi eos fabularentur, cœle ab rege ultimum convocato, sui municipii suffragiis ceptos, deorum epulis accumbere. Verùm te sive vale lectus senatorium munus obtinuit ; illic rectissimis sen- tudo, quod maxime crediderim, sive quid aliud retrax, tentiis consiliisque firmissimis statim innotuit: ubi ad persuasissimum hoc habeo, nihil te à rationibus reiț arma deventum est, delata sua opera, equitum turmæ licæ divellere potuisse, nisi vidisses quantum præficitur; sed bonorum virorum concursu, ad ejus conservatorem, quàm firmum atque fidum Anglicars signa undique confluentium, auctus copiis, et gestarum rei columen ac munimentum in successore tuo reli rerum magnitudine et celeritate conficiendi summos queres. Te enim salvo, Cromuelle, ne Deo quide ferè duces brevi superavit. Nec mirum; sui enim satis confidit, qui rebus Anglorum, satis ut salva s.. noscendi exercitatissimus miles, quicquid intus hostis metuat; cùm videat tam faventem tibi, tam evident-t erat, spes vanas, metus, cupiditates, apud se prius aut opitulantem ubique Deum. Verùm tibi tum soli <<deleverat, aut subactas jam habuerat; in se priùs im- certanda alia bellorum palæstra erat. perator, sui victor, de se potissimùm triumphare didicerat; itaque ad externum hostem, quo primùm die in libertat Quid autem multa? res maximas, qua tu celerita: soles, eadem si possum brevitate expediam. Amiss |