nobis pœnas quibus graviores imprecari tibi nullus | fectò ipsorum ordinum, non pati consilia sua sic nudari,
hostis potest. Me interim concremationes vestræ non et, ut ita dicam, vitiari à Genevense perfuga apud se sta
lædunt, non tangunt, et istis ignominiis habeo com-bulante, qui si diutiùs toleretur, non ancillis modò, sed
plura quæ opponam grata meo animo atque jucunda. consiliis etiam publicis stuprum videtur illaturus; cum
Una me curia, unus fortè lictor Parisiensis, malarum ipsi fraterna atque sincera omnia præ se ferant; nue
avium impulsu, combussit; at quamplurimi per totam pacem, quæ vota sunt bonorum omnium, perpetnam
Galliam viri boni atque docti nihilo minus legunt, ap- nobiscum redintegraverint. "Jucundum erat,” inqut,
probant, amplectuntur? quamplurimi per immensum “ videre quibus ludibriis, quibus periculis furciferi ili
Germaniæ totius tractum, libertatis ferè domicilium, per legati," Anglorum scilicet, "quotidie conflictarentur,
cæteras quoque regiones, quàcunque ejus vestigia ulla non modo ab Anglis regiis, &c. sed maxime omniuma
adhuc manent; quin et ipsa Græcia, ipsæ Athenæ At- Batavis." Nisi exploratum nobis jam diu esset quibus-
ticæ, quasi jam redivivæ, nobilissimi alumni sui Phi-
nam et prioris legati Dorislai cædes, et duorum postea
laræ voce, applausere. Hoc etiam verè possum dicere, acceptæ injuriæ referendæ sint, en delatorem, qui hos-
quo primùm tempore nostra defensio est edita, et legen- pites et altores suos etiam falsò deferat: Hunceine apud
tium studia incaluere, nullum vel principis vel civitatis vos, Batavi, non modò venereum in ecclesia ministrum,
legatum in urbe tum fuisse, qui non vel fortè obvio sed sanguinarium etiam, nec violandi solum juris omnis
mihi gratularetur, vel conventum apud se cuperet vel hortatorem, sed violati quoque falsum indicem a pro-
domi inviseret. Tuos verò nefas sit præterire manes, ditorem ali?
Adriane Pauui, qui legatus ad nos summo cum honore
missus, Hollandiæ decus atque ornamentum, summam
in me ac singularem benevolentiam tuam, etiamsi vi-
dere nunquam contigerit, multis sæpè nuntiis signifi-
candam curasti. Hoc verò etiam sæpius recolere me-
moria juvat, quod sine Dei propitio numine accidere
arbitror nunquam potuisse; mihi, qui contra reges, ut
videbatur, scripseram, majestatem ipsam regiam placidè
annuisse; meæque integritati, necnon sententiæ, ut
veriori, testimonium divino proximum perhibuisse.
Quid enim verear hoc dicere, quoties augustissimam
reginam illam, quantis cum laudibus in ore omnium
versetur, mecum cogito. Equidem Atheniensem illum
sapientissimum, cui me tamen non confero, ne ipsius
quidem Pythii testimonio, quàm me illius judicio
ornatiorem existimem. Quòd si mihi quidem hæc
scribere adolescenti contigisset, et oratoribus idem
quod poëtis liceret, haud dubitassem profectò sortem
meam deorum sorti nonnullorum anteferre: quippe
illos de forma duntaxat aut de musica deos, humano
sub judice, contendisse; me hominem in certamine
longè omnium præclarissimo, dea judice, superiorem
discessisse. Sic me cohonestatum, nemo nisi carnifex
ignominiosè audeat tractare, tam qui jusserit, quàm
qui fecerit. Hic vehementer laboras, ut ne facta nos-
tra Belgicorum pro libertate facinorum exemplo tueri
queamus; quod à Salmasio quoque frustra laboratum
est: cui quod tunc respondi, idem tibi nunc respon-
sum volo; Falli qui nos opinatur cujusquam exemplo
niti; Belgarum pro libertate facinora adjuvisse sæpius
ac fovisse, æmulari necesse nunquam habuisse; siquid
pro libertate fortiter faciendum est, authores ipsi
nobis sumus, præire, non sequi alios assueti. Tu
verò etiam ad bellum contra nos tressis orator, stul-
tissimis argumentis, et te verberone dignis, Gallos
hortaris: “Nostros," inquis, "legatos excipere Gal-
licus spiritus nunquam sustinebit." Sustinuit, quod
plus est, suos jam ter et amplius ad nos ultrò mittere:
Galli igitur generosi, ut solent; tu degener et spu-
rius, politicarum rationum rudis ac falsus deprehen-
deris. Hinc id agis ut demonstres, " à fœderatis ordi-
nibus ex composito rem in longum duci, eosque nobis-
cum nec fœdus nec bellum velle." Atqui interest pro-

meritis

•

Ultimus accusationum titulus est “nostra injuria in reformatas ecclesias." At verò qui magis nostra in illas quàm illarum in nos? si exemplo instes, certè si ab ipsis Valdensibus et Tolosanis, ad Rupellanam usque famem monumenta repetas, nos omnium ecclesiarum ultimi reperiemur contra tyrannos arma sumpsisse, at primi capite damnasse. Sanè quia nobis hoc primis in manu adhuc fuit: quid illi, si data similis facultas fisset, fuissent facturi, opinor ne ipsos quidem satis nisse. Equidem in ea sum sententia: contra quem bellum gerimus, eum, siquis rationis aut judicii usus sit, bostem à nobis judicari; hostem autem tam interficere quam oppugnare eodem semper jure licuisse: Tyrannus igitur cùm non noster solùm, sed totius propè generis humani publicus hostis sit, eum quo jure armis oppugnan, eodem posse et interfici. Nec verò hæc mea unius sertentia est, aut nova; eandem et aliis olim sive prudentia sive sensus communis dictavit. Hinc pro Rabirio M. Tullius: "Si interfici Saturninum nefas fuit, arma sumpta esse contra Saturninum sine scelere non possunt; si arma jure sumpta concedis, interfectum jure concedas necesse est." Plura hac de re et suprà dixi, et sæpè aliàs, et per se res obscura non est: Ex quibus quid Galli etiam, eadem data occasione fuissent facturi, ipse quets divinare. Addo et hoc amplius: quicunque arnis ty rannum oppugnant, iidem, quantum in se est, et interficiunt: immo, quicquid vel sibi vel aliis ineptè sats persuadere cupiunt, jam interficere. Sed et doctrin hæc nobis haud magis quàm Gallis, quos tu boc piaculo cupis eximere, debetur: unde enim Francogallia illa, nisi ex Gallia, unde Vindiciae contra tyrannos? qui liber etiam Bezæ vulgò tribuitur; undè alii, quoruut meminit Thuanus? tu tamen, quasi ego solus, "id satagit," inquis, “Miltonus, cujus ego piacularem ve saniam pro meritis excepissem." Tu excepisses, furt fer? cujus nefaria flagitia si ecclesia illa Middelbur gensis, te pastore infamis et infelix, pro meritis exte pisset, jamdudum te Satanæ mandasset; si pro excepisset magistratus, jamdudum adulteria patibul pendens luisses: Et luiturus propediem sane videris; evigilavit enim, ut audio nuper, tua illa ecclesia Middelburgensis, suæque famæ consuluit, teque caprinal gum pastorem, immo bircum potius olentissimam, able

gavit ab se in malam crucem; hinc et magistratus | simum est non affinxissent. Regibus autem, quos ut

Amsterodamensis pulpitum quoque interdixit tibi, orchestram tuam; tuumque illud os impudicum eo ex loco nad summam omnium bonorum offensionem conspici, a illam impiam vocem vetuit in sacro publicè audiri: restat jam tibi sola Græcarum literarum professio; et hæc quoque brevi eripienda, præter unam illam literam, cujus non professor, sed discipulus mox pensilis meritò futurus es. Neque hæc iratus tibi ominor, sed duntaxat jus dico: maledicis enim tantum abest uttalibus offendamur qualis tu es, ut tales semper nobis vel extoptemus; immo divina planè benevolentia fieri arbitreamur, ut qui nos acerrimè clamitarunt, tales potissimum

66

semper extiterint; qui maledicendo non infamant, sed honestant, sed laudant, non laudando certè maledixissent. Sed irruentem odò quid te retinuit tam fortem homuncionem? "Nisi mihi,” inquis, " religio fuisset in magni Salmasii provinciam excurrere, cui solida de magno scilicet adversario victoria relinquetur." Siquidem et ille et ego nunc magnus tibi videor, eò difficilior provincia, præsertim mortuo, fortassis ero; de victoria, modò veritas vincat, parum solicitus. Interim tu clamitas; "parricidium in doctrinam vertunt, eamque reformatarum ecclesiarum consensione cupiunt quidem, non audent aperto ore defendere; fuit, inquit Miltonus, etiam summorum hæc sententia theologorum, qui ipsi reformandæ ecclesiæ authores fuere." Fuit, inquam, et id fusius docui in eo libro qui nostro idiomate Tenor sive Tenura Regum et Magistratuum inscriptus est, secundùm editus, et alibi: nunc actum toties, agendi fastidium cepit: illic ex Luthero, Zuinglio, Calvino, Bucero, Martyre, Paræo, citantur ipsa verbatim loca; ex illo denique Cnoxo, quem "unum," me, "Scotum" ais "innuere, quemque hac in re reformatos omnes, præsertim Gallos, illa ætate condemnasse." Atqui ille contrà, quod ibi narratur, se illam doctrinam nominatim à Calvino, summisque aliis ea tempestate theologis, quibuscum familiariter consueverat, hausisse affirmat: plura etiam illic nostrorum, regnante Maria et Elizabetha, sinceriorum theologorum in eandem sententiam deprompta reperies. Tu verò tandem conceptis ad Deum precibus malè prolixis peroras impius abominandis; et os illud adulterum, obduratus cœlo offers: sino te facilè, neque interpello; major enim cumulus ad impietatem tuam accedere non potuit. Revertor nunc ad id quod suprà pollicitus sum, et objecta Cromuello præcipua crimina quæ sunt, in medio hic ponam; ut sparsa quàm fuerint levia possit intelligi, quæ collecta nullum pondus in se habent. "Coram pluribus testibus

sibi caveant frequenter mones, licebit cum saluti prospexerint suæ, spreto te monitore tam imperito, non sermunculos ex trivio arripere, sed rationes se dignas inire, quibus quid sua intersit faciliùs perspexerint. Alterum est crimen persuasisse regi Cromuellum, "ut in insulam Vectim clanculum se subduceret." Constat regem Carolum rem suam multis aliàs rebus, ter fuga perdidisse; primùm cum Londino Eboracum fugit, deinde cum ad Scotos in Anglia conductitios, postremò cum ad insulam Vectim. At hujus postremæ suasor erat Cromuellus. Optimè; sed tamen ego regios illos primùm miror, qui Carolum totiès affirmare non dubitant fuisse prudentissimum, et eundem simul vix unquam suæ spontis; sive apud amicos sive inimicos, in aula vel in castris, in aliena ferè potestate semper fuisse; nunc uxoris, nunc episcoporum, nunc purpuratorum, nunc militum, denique hostium: pejora plerumque consilia, et pejorum fermè sequutum ; Carolo persuadetur, Carolo imponitur, Carolo illuditur, metus incutitur, spes vana ostenditur, velut præda omnium communis, tam amicorum quàm hostium, agitur et fertur Carolus. Aut hæc è scriptis suis tollant, aut sagacitatem Caroli prædicare desistant. Fateor deinde, quamvis prudentia atque consilio præstare pulchrum sit, tamen ubi respublica factionibus laborat, suis incommodis haud carere; et consultissimum quemque eo magis obnoxium calumniis utriusque partis reddere: hoc sæpe Cromuello obfuit; hinc presbyteriani, inde hostes quicquid in se durius fieri putant, non id communi senatus consilio, sed Cromuello soli imputant; immo siquid per imprudentiam ipsi malè gerunt, id dolis et fraudibus Cromuelli assignare non erubescunt; culpa omnis in eum derivatur, omnis in eum faba cuditur. Et tamen certissimum est, fugam ad Vectim regis Caroli, absenti tum aliquot milibus passuum Cromuello, tam novum accidisse et inopinatum, quàm cuilibet ex senatu tum in urbe versanti, quem ut de re inopinatissima sibi recens allata exercitus universi vocibus rex territus, qui eum nullis per literas certiorem fecit. Res autem ita se habuit; officiis suis aut pollicitis factum meliorem, ad supplicium poscere jam tunc cœperat, statuit cum duobus tantummodo consciis nocturna fuga sibi consulere : verùm fugiendi certior, quàm quo fugeret, per comiconsilii quo se reciperet, Hamundo Vectis insulæ tum suorum vel imperitiam vel timiditatem, inops præsidi se ultro dedidit; ea spe, facilem sibi ex ea insula, parato clam navigio, transitum in Galliam aut in Belgium fore. Hæc ego de fuga regis in Vectim ex iis comperi, quibus rem totam pernoscendi minosum est, quòd per Cromuellum," Angli ingentem quàm proxima facultas erat. Sed et hoc quoque cride Scotis parti sunt victoriam." Non "parti sunt,"

J

More, sed sine solecismo claram sibi pepererunt; tu

verò cogita, quàm Scotis cruentum illud prælium fuerit, cujus tu mentionem tantummodo facere nequivisti, quin instabile præ metu professorium caput tuum ad Prisciani pluteum nutando allideres. Sed videamus porro quantum flagitium Cromuelli fuerit, Scotos irrumpentes, imperium sibi in Anglos jam pollicentes, nobilis"Inter has

L

pronunciavit sibi in animo esse, monarchias omnes evertere, reges omnes exitio dare." Quæ tua sit narrationum fides, jam aliquoties vidimus; dixit fortasse tibi perfugarum aliquis Cromuellum ita dixisse; ex illis multis testibus nullum nominas: quod itaque sine authore maledicis, suopte vitio ruit. Non is est Cromuellus, quem de suis jam factis ullus unquam vaniloquum audierit; tantùm abest ut infecta quae sunt, tamque difficilia, de iis insolentius quicquam promittere de minitari consueverit: sanè ista tibi qui narrarunt, nisi voluntate atque natura magis quàm consilio men

daces essent, hoc saltem quod ab ingenio ejus alienis- simo post multas ætates prælio vicisse.

turbas, dum Cromuellus cum exercitu abest:" Immò | castra venit, veteranus, et in illa omni castrensi mihna

consummatus, accessit. Non est ut in his possim ora
tionis carceribus, tot urbes captas, tot prælia et quidem
maxima, in quibus nunquam victus aut fusus, Brian-

|

A

dum hostem in Angliæ viscera jam progressum, jam parlamento ipsi imminentem Cromuellus, etiam deficientes Cambros ad fidem reducendo, et obsidione longa defessus, ut vidit, ut vicit, ut gloriosissimè fudit, pres-nicum orbem totum continuis victoriis peragravit, p byterianos" tædium Cromuelli ceperat :" Hic verum dignitate rerum exequi; quæ justæ sanè histora dicis; dum is communem hostem cum vitæ discrimine grande opus, et iterum quasi campum quendam dicendi, propulsat, hi militantem pro sese et in acie fortiter di- | et exæquata rebus narrandi spatia desiderant. Sufic micantem confictis criminibus accusant domi; et Hun-hoc unicum singularis et prope divinæ virtutis istingtonum centurionem quendam in ejus caput sub- dicium, tantam in eo viguisse sive animi vim atque ornant. Quis tantæ ingratitudinis fœditatem sine ingenii, sive disciplinæ non ad militarem modo, sed al fremitu vel audire possit? Eorundem instinctu, nequis- Christianam potiùs normam et sanctimoniam institute, simum genus homuncionum ac petulantissimum, ty- ut omnes ad sua castra tanquam ad optimum non milrones tabernarum maximo numero curiæ fores obsident: taris duntaxat scientiæ, sed religionis ac pietatis gy senatum, quicquid ipsis videtur (quo quid indignius ?) nasium, vel jam bonos et fortes undique attraberet, vel clamore suo ac minis cogunt decernere: jamque re- tales, ipsius maximè exemplo, efficeret: eosque tot> ducem à Scotis victorem fortissimum, aut exulantem, belli, pacis etiam nonnunquam intermedia tempore, pers aut pœnas indignissimas dantem vidissemus Camillum tot animorum et rerum vicissitudines, non largitionibus nostrum ; nisi Fairfaxius imperator, invictissimi legati et militari licentia, sed authoritate et solo stipendia, sui tantum dedecus perferendum non censuisset; nisi adversantibus licèt multis, in officio contineret et adhae cunctus exercitus, et is quoque satis ingratè habitus, contineat: qua quidem laude neque Cyro, neque Epatam atrocia prohibuisset. Urbem itaque ingressus, minondæ, neque antiquorum ulli excellentissimo inurbicos nullo negotio repressit; Scotorum hostium peratori laus ulla major attribui solet. Hinc enim partibus addictos meritò senatu movit: pars reliqua, exercitum, quo nemo minori spatio majorem aut ininsolentiis tabernariorum jam liberata, colloquium Vec- structiorem, sibi comparavit, et per omnia dicto auditense, contra senatûs consultum edictumque publicum entem, et civibus gratum atque dilectum ; et hostibus, cum rege initum, rescindit: Huntingtonus autem ille armatis quidem formidolosum, pacatis admirabilem, accusator, impunis et sui juris relictus, tandem pœni- quorum in agris atque sub tectis ita non gravis, et sine tentia ductus, ipse sua sponte à Cromuello veniam omni maleficio versabatur, ut cum regiorum suorum petiit, et à quibus esset subornatus ultro fassus est. vim, vinolentiam, impietatem, atque libidines, cogitaHæc ferè sunt quæ fortissimo patriæ liberatori, nisi ad rent, mutata sorte læti, non nunc hostes, sed hospites quæ supra respondi, crimina objiciuntur; quæ quid advenisse crederent; præsidium bonis omnibus, tervaleant videtis. Verùm ego tantum virum, deque hac rorem malis, virtutis etiam omnis et pietatis hortatares. republica tam insignitè meritum, si duntaxat nihil mali Sed neque te fas est præterire, Fairfaxi, in quo cam commisisse defendam, nihil egero; cum præsertim non summa fortitudine summam modestiam, summam vite reipublicæ solùm, sed et mea quoque intersit, ut qui sanctitatem, et natura et divinus favor conjunxit: Tu eadem infamia tam prope sim conjunctus, quàm op- harum in partem laudum evocandus tuo jure ac merito timum eum, atque omni laude dignissimum, gentibus, es; quanquam in illo nunc tuo secessu, quantus olim quoad possum, omnibus atque sæculis demonstrare. Literni Africanus ille Scipio, abdis te quoad potes; nee Est" Oliverius Cromuellus" genere nobili atque illustri hostem solùm, sed ambitionem, et quæ præstantissimum ortus: nomen republica olim sub regibus benè adminis- quemque mortalium vincit, gloriam quoque VICIS trata clarum, religione simul orthodoxa vel restituta tuisque virtutibus et præclarè factis, jucundissimam et tum primùm apud nos vel stabilita clarius: Is matura gloriosissimum per otium frueris, quod est laborum jam atque firmata ætate, quam et privatus traduxit, omnium et humanarum actionum vel maximarum finis: nulla re magis quàm religionis cultu purioris, et in- qualique otio cùm antiqui heroes, post bella et decora tegritate vitæ cognitus, domi in occulto creverat; et tuis haud majora, fruerentur, qui eos laudare consti ad summa quæque tempora fiduciam Deo fretam et sunt poetæ, desperabant se posse alia ratione id quale ingentem animum tacito pectore aluerat. Parlamento esset dignè describere, nisi eos fabularentur, cœlo reab rege ultimùm convocato, sui municipii suffragiis ceptos, deorum epulis accumbere. Verùm te sive vale lectus senatorium munus obtinuit ; illic rectissimis sen- tudo, quod maxime crediderim, sive quid aliud retraxi, tentiis consiliisque firmissimis statim innotuit: ubi ad persuasissimum hoc habeo, nibil te à rationibus reipub arma deventum est, delata sua opera, equitum turmæ licæ divellere potuisse, nisi vidisses quantum libertatis præficitur; sed bonorum virorum concursu, ad ejus conservatorem, quàm firmum atque fidum Anglicans signa undique confluentium, auctus copiis, et gestarum rei columen ac munimentum in successore tuo relie rerum magnitudine et celeritate conficiendi summos queres. Te enim salvo, Cromuelle, ne Deo quidem ferè duces brevi superavit. Nec mirum; sui enim satis confidit, qui rebus Anglorum, satis ut salvæ sink, noscendi exercitatissimus miles, quicquid intus hostis metuat; cùm videat tam faventem tibi, tam evidenter erat, spes vanas, metus, cupiditates, apud se prius aut opitulantem ubique Deum. Verùm tibi tum soli dedeleverat, aut subactas jam habuerat; in se priùs im- certanda alia bellorum palæstra erat. perator, sui victor, de se potissimùm triumphare didicerat; itaque ad externum hostem, quo primùm die in

|

Quid autem multa? res maximas, qua tu celeritate soles, eadem si possum brevitate expediam. Amissu

VEL

S

CONTRA INFAMEM LIBELLUM ANONYMUM.

(pes

Hibernia præter unam urbem tota, tu, exercitu transmisso, uno statim prælio Hibernicorum opes fregisti; reliqua indies conficiebas; cùm repentè ad bellum Scoticum revocaris. Hinc contra Scotos irruptionem cum rege suo in Angliam parantes, indefessus proficis22ceris; regnum illud, quod omnes reges nostri octingentis annis non poterant, uno circiter anno perdomuisti, pet Anglorum ditioni adjecisti; reliquas eorum copias, validissimas tamen et expeditas, per summam desperationem in Angliam tum ferè præsidiis nudatam, inopina Limpressione facta, Vigornium usque progressas, magnis itineribus assecutus, uno prælio delevisti; capta penè patota gentis nobilitate. Hinc alta pax domi: tum te, ised neque tum primùm, non minùs consiliis, quàm belli artibus valere sensimus; id quotidie in senatu agebas, ével ut cum hoste pacta fides servaretur, vel uti ea, quæ ex republica essent, mature decernerentur. Cum videres moras necti, privatæ quemque rei, quàm publicæ, attentionem, populum queri delusum se sua spe, et potentia Spaucorum circumventum esse, quod ipsi toties moniti nolebant, eorum dominationi finem imposuisti. Parlamentum aliud convocatur novum; concessa iis duntaxat, quibus par erat, eligendi potestate; conveniunt electi; nihil agunt; cùm se invicem dissidiis et altercationibus diu defatigassent, animadvertentes plerique se rebus tantis exequendis, neque pares esse, neque idoneos, ipsi sese dissolvunt. Deserimur Cromuelle; tu solus superes, ad te rerum summa nostrarum rediit; in te solo consistit; insuperabili tuæ virtuti cedimus cuncti, nemine vel obloquente, nisi qui aut æquales inæqualis ipse honores sibi quærit, aut digniori concessos invidet, aut non intelligit nihil esse in societate hominum magis vel Deo gratum, vel rationi consentaneum, esse in civitate nihil æquius, nihil utilius, quàm potiri rerum dignissimum. Eum te agnoscunt omnes, Cromuelle, ea tu civis maximus et gloriosissimus, dux publici consilii, fortissimorum exercituum imperator, pater patriæ gessisti: sic tu spontanea bonorum omnium et animitùs missa voce salutaris: alios titulos te dignos tua facta non norunt, non ferunt, et superbos illos, vulgi licet opinione magnos, meritò respuunt. Quid enim est titulus, nisi definitus quidam dignitatis modus? tuæ res gestæ cùm admirationis, tum certè titulorum modum omnem excedunt; et velut pyramidum apices cœlo se condunt, populari titulorum aura excelsiores. Sed quoniam summis etiam virtutibus, qui honos habetur, humano quodam fastigio finiri ac terminari, non dignum est, sed tamen expedit, assumpto quodam titulo patris patriæ simillimo, non evehi te quidem, sed tot gradibus ex sublimi descendere, et velut in ordinem cogi, publico commodo, et sensisti et sustinuisti; regium nomen majestate longè majore aspernatus. Et merito quidem : quod enim nomen, privatus sub jugum mittere, et ad nihilum planè redigere potuisti, eo si tantus vir factus caperere, idem penè faceres, atque si gentem aliquam idololatram Dei veri ope cum subegisses, victos abs te coleres deos. Tu igitur, Cromuelle, magnitudine illa animi macte esto; te enim decet: tu patriæ liberator, libertatis auctor, custosque idem et conservator, neque graviorem personam, neque augustiorem suscipere potes aliam; qui non modò

B

729

regum res gestas, sed heroum quoque nostrorum fabulas factis exuperasti. Cogita sæpiùs, quàm caram rem, ab quàm cara parente tua, libertatem à patria tibi commendatam atque concreditam, apud te depositam habes; quod ab electissimis gentis universæ viris, illa modò expectabat, id nunc à te uno expectat, per te unum consequi sperat. Reverere tantam de te expectationem, spem patriæ de te unicam; reverere vultus et vulnera tot fortium virorum, quotquot, te duce, pro libertate tam strenuè decertarunt; manes etiam eorum qui in ipso certamine occubuerunt: reverere exterarum quoque civitatum existimationem de nobis atque sermones; quantas res de libertate nostra, tam fortiter parta, de nostra republica, tam gloriosè exorta sibi polliceantur: quæ si tam citò quasi aborto evanuerit, profectò nihil æquè dedecorosum huic genti, atque pudendum fuerit: teipsum denique reverere, ut pro qua adipiscenda libertate, tot ærumnas pertulisti, tot pericula adiisti, eam adeptus, violatam per te, aut ulla in parte imminutam aliis, ne sinas esse. Profectò tu ipse liber sine nobis esse non potes; sic enim natura comparatum est, ut qui aliorum libertatem occupat, suam ipse primus omnium amittat; seque primum omnium intelligat serviri: atque id quidem non injuria. At verò, si patronus ipse libertatis, et quasi tutelaris deus, si is, quo nemo justior, nemo sanctior est habitus, nemo vir melior, quam vindicavit ipse, eam postmodùm invaserit, id non ipsi tantùm, sed universæ virtutis ac pietatis rationi perniciosum ac lethale propemodum sit necesse est : ipsa honestas, ipsa virtus decoxisse videbitur, religionis angusta fides, existimatio perexigua in posterum erit, quo gravius generi humano vulnus, post illud primum, infligi nullum poterit. Onus longè gravissimum suscepisti, quod te penitùs explorabit, totum te atque intimum perscrutabitur atque ostendet, quid tibi animi, quid virium insit, quid ponderis; vivatne in te verè illa pietas, fides, justitia, animique moderatio, ob quas evectum te præ cæteris Dei numine ad hanc summam dignitatem credimus. Tres nationes validissimas consilio regere, populos ab institutis pravis ad meliorem, quàm ante bac, frugem ac disciplinam velle perducere, remotissimas in partes, sollicitam mentem, cogitationesque immittere, vigilare, prævidere, nullum laborem accusare, nulla voluptatum blandimenta non spernere, divitiarum atque potentiæ ostentationem fugere, hæc sunt illa ardua, præ quibus bellum ludus est; hæc te ventilabunt atque excutient, hæc virum poscunt divino fultum auxilio, divino penè colloquio monitum atque edoctum. Quæ tu, et plura, sæpenumero quin tecum reputes atque animo revolvas, non dubito: uti et illud, quibus potissimùm queas modis et illa maxima perficere, et libertatem salvam nobis reddere et auctiorem. Quod meo quidem judicio, haud alia ratione rectiùs effeceris, quàm si primùm quos laborum atque discriminum comites habuisti, eosdem, quod facis, conciliorum cum primis adhibueris; viros sanè et modestissimos, et integerrimos, et fortissimos; quos tot mortes conspectæ, tot strages ante ora editæ, non ad crudelitatem, aut duritiem animi; sed ad justitiam, et numinis reverentiam, et humanæ sortis miserationem, ad libertatem denique co acriùs retinendam erudierunt, quo gravio

ocios

committi possit aut concredi, haud facilè quis dixerit
Deinde si ecclesiam ecclesiæ reliqueris, teque ac magis-
tratus eo onere, et dimidio simul et alienissimo, prudens
levaveris; nec duas potestates longè diversissimus,
civilem et ecclesiasticam, siveris inter se scortari; seque
invicem promiscuis ac falsis opibus in speciem quidem
firmare re autem vera labefactare ac demum subverter:
si vim omnem ab ecclesia sustuleris; vis autem -
quam aberit; quandiu pecunia, ecclesiæ toxicum, veri-
tatis angina, enuntiandi evangelii merces, vi etiam ab
nolentibus coacta, erit; ejeceris ex ecclesia nummair
rios illos, non columbas sed columbam, sanctum ipsam
spiritum, cauponantes. Tum si leges non tot rogavers
novas, quot abrogaveris veteres; sunt enim sæpe in
republica, qui multas leges ferendi, ut versificatores
multa carmina fundendi, impetigine quadam prurunt:
sed leges quo sunt plures, eo ferè sunt deteriores; non
cautiones sed cautes, tu necessarias duntaxat retinueris,
alias tuleris, non quæ bonos cum malis eodem jugu
subjiciant, aut quibus, dum improborum fraudes præ-
caventur, quod bonis liberum esse debet, vetatur, sed
quæ in vitia tantum animadvertant, res per se leitas
abutentium ob noxam, non prohibeant. Leges enim
ad frænandam maliciam solum sunt comparatæ, virtu-

|

|

ribus ejus causa, periculis ipsi suum caput objecêre: | tram proculdubio rectè commiseris; immo quibus tatios Non illi quidem ex colluvione vulgi, aut advenarum, non turba collectitia, sed melioris plerique notae cives, genere vel nobili, vel non inhonesto, fortunis vel amplis, vel mediocribus; quid si ipsa paupertate aliqui commendatiores? quos non præda convocavit, sed difficillima tempora, rebus maximè dubiis, sæpè adversis, ad liberandam tyrannide rempubl. excitarunt; non in tuto aut curia sermones inter se atque sententias tantùm, sed manus cum hoste conserere paratos. Quòd nisi spes semper infinitas, atque inanes persequemur, in quibus tandem mortalium sisti aut confidi possit non video, si his horùmque similibus fides non habebitur. Quorum fidelitatis certissimum pignus, et indubitatum habemus, quòd pro republica vel mortem oppetere, si ita sors tulisset, non recusarint; pietatis, quòd implorato suppliciter dei auxilio, totiesque ab eo insigniter adjuti, à quo auxilium petere, eidem gloriam tribuere omnem rerum prosperè gestarum consueverint; justitiæ, quòd etiam regem in judicium adduxerint, damnato parci noluerint: moderationis, quòd et eam experti jam diu sumus, et, quam ipsi sibi peperere pacem, si eorundem per injuriam rumpatur, quæ mala inde oritura sunt, ipsi primi sint persensuri, ipsi prima vulnera suis corporibus excepturi, deque suis omnibus fortunis atque ornamentis feliciter jam partistis libertas formatrix optima atque auctrix est. Deinde rursus dimicaturi; fortitudinis denique, quòd nulli un- si juventutis institutioni ac moribus melius prospexeris, quam libertatem feliciùs aut fortiùs recuperaverint; quàm est adhuc prospectum, nec dociles juxta atque ne arbitremur ullos alios posse diligentiùs conservare. indociles, gnavos atque ignavos, impensis publicis ali Gestit clarorum virorum nomina commemorare oratio æquum senseris, sed jam doctis, jam benè meritis doemea: te primum, Fletuode, quem ego ab ipsis tyrociniis torum præmia reservaveris. Tum si liberè philosophari ad hos usque militiæ honores, quos nunc obtines à volentibus permiseris, quæ habent, sine magistelli ensummis proximos, humanitate, mansuetudine, benigni- juspiam privato examine, suo periculo in lucem tate animi eundem novi; hostis fortem et imperterri- ferre: ita enim maximè veritas effloruerit; nec semitum, sed et mitissimum quoque victorem sensit: Te, doctorum semper sive censura, sive invidia, sive tenuitas Lamberte, qui vix modicæ dux manûs, ducem Hamil- animi, sive superstitio aliorum inventa, omnemque s tonum juvenis, totius Scotiæ juventutis flore ac robore entiam suo modulo metietur, suoque arbitrio nobis incircumseptum, et progredientem retardasti, et retar- pertiverit. Postremò si ipse neque verum neque faldatum sustinuisti: Te, Desboroe, te, Hualei, qui atro- sum, quicquid id est, audire metueris: eos autem cissimas hujus belli pugnas vel audienti mihi vel minimè omnium audieris, qui sese liberos esse non legenti, inter hostes confertissimos expectati semper credunt, nisi aliis esse liberis, per ipsos non liceat; nee occurristis: Te, Overtone, mihi multis abhinc annis, et studiosius aut violentius quicquam agunt, quàm ut studiorum similitudine, et morum suavitate, concordia fratrum non corporibus modò sed conscientiis quoque plusquam fraterna conjunctissime; te Marstonensi vincula injiciant; pessimamque omnium tyrannidem, prælio illo memorabili, pulso sinistro cornu nostro, re- vel pravarum consuetudinum vel opinionum suarum et spectantes in fuga duces stantem cum tuo pedite, et in rempublicam et in ecclesiam inducant; tu ab eorum hostium impetus propulsantem inter densas utrinque parte semper steteris, qui non suam tantummodo sectam cædes vidêre: Scotico deinde bello, ut primùm Cromu- aut factionem, sed omnes æquè cives, æquali jure libeelli auspiciis, tuo marte occupata Fifæ littora, et pate- ros esse in civitate arbitrantur oportere. Hæc si cri factus ultra Sterlinium aditus est, te Scoti occidentales, satis libertas non est, quæ quidem à magistratibus exte Boreales humanissimum hostem, te Orcades extremæ hiberi potest, is mihi ambitionis atque turbarum, quam domitorem fatentur. . Addam et nonnullos, quos toga libertatis ingenuæ studiosior videtur; præsertim cum celebres et pacis artibus, consiliarios tibi advocasti, vel agitatus tot factionibus populus, ut post tempestatem, amicitia vel fama mihi cognitos; Huitlochium, Piche- cùm fluctus nondum resederunt, statum illum rerum ringum, Striclandium, Sidnamum, atque Sidneium, optabilem atque perfectum, ipse non admittat. (quod ego illustre nomen nostris semper adhæsisse partibus lætor) Montacutium, Laurentium, summo ingenio ambos, optimisque artibus expolitos; aliosque permultos eximiis meritis cives, partim senatorio jampridem munere, partim militari opera insignes. His et ornatissimis viris et spectatissimis civibus libertatem nos

pro

Nam et vos, ô cives, quales ipsi sitis ad libertatem vel acquirendam vel retinendam haud parvi interest: nisi libertas vestra ejusmodi sit, quæ neque parari armis, neque auferri possit, ea autem sola est, que pie tate, justitia, temperantia, vera denique virtute nxta, altas atque intimas radices animis vestris egerit, non