Page images
PDF
EPUB

ac munificentia fundatae. Epifcopi , quos neo-erectis ecclefiis tum admouerat diuus rex; cum ex eiusdem voluntate, idoneos ad curam animarum viros parare, parochiisque dare tenerentur (a), finguli fuis in ciuitatibus fcholas inftituere cogebantur, in quibus iuuentus patria in doctrina Chriftiana, grammaricisque difciplinis erudiretur: vnde ido nei adolefcentes deligi, facrisque ordinibus. poffent initiari. Etfi autem de collocatis per primos Hungariae praefüles fcholis dubitari nequeat, nihil tamen de fingulorum ad promouendam rem literariam ftudio memoriae proditum accepimus. At de condito per S. Gerardum epifcopum et martyrem Tsanadini gymnatio, deque laetiffimis illius fucceffibus, luculenra habemus eiusdem fere aetatis teftimonia (b): quae nos, ad maiorem fidem conciliandam, ipfius autoris verbis referemus. Quadam die, inquit, vene

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

runt triginta viri heophiti ad epifcopum, ,, petentes, vt tolleret filios eorum, ac li,, teris erudiret : quos benigne fufcipiens fub Waltero conftituit, dans eis vnam domum ad hoc aptam, vt eos fcientiis grammaticae, et muficae informaret: qui in breui in ipfis artibus non mediocriter profecerunt: Quo vifo: nobiles, et magnates filios fuos tradebant praedicto Waltero

99

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

(a) S. Stephani decret. lib. II. cap. XXXIV. Veftimenta corporalia, et coopertoria rex prouideat, presbyterum, et libros epifcopus.

(b) Idem autor vitae S. Gerardi cap. citato,

[ocr errors]
[ocr errors]

99

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

,,

[ocr errors]
[ocr errors]

99.

inftruendos ad adipifcendum fructum fcientiae artis liberalis,,.,, Epifcopus au,, tem gerebat magnam follicitudinem pauperum, fcholarium monachorum, et hofpitum, ad cuius nutum ducebantur paruuli, et tradebantur ad fcholas, in quibus adeo follicite informabantur; vt no,, ctes pro diebus computarentur. Quum ,, vero fcholares triginta primi in cantu, ,, et lectura iam effent inftructiffimi, dominus epifcopus eos ad facros ordines promouens canonicos conftituit. Mittebat etiam nuncios vltra Danubium, et congregabat fcholares quos fic congregatos presbyteros ecclefiarum, et rectores in parochiis faciebat Verum poftquam fcholarium numerus adeo iam increuerat, vt tantae multitudini rite inftituendae vnus moderator Walterus nequaquam poffet fufficere, mifit D. Gerardus F. Maurum Albam regalem, vt e celebri tum ibi gymnafio idoneum magiftrum aliquem Tsanadinum adduQui veniens Albam 99 9 peracto ,, apud regem negotio, intrauit fcholas, vbi ,, erat quidam Teutonicus nomine Henricus, qui erat puerorum vicemagifter quem cum allocutus fuiffet, et praebuiffet ille affenfum, continuo furgens, acceptis libris fuis, venit cum eo ad epifcopum: fufcepit ,, autem gratanter illum epifcopus, et conftituit eum principem lectorum fcholaribus.,. Hactenus D. Gerardi biographus: ex quo fingularem fancti huius epifcopi de inftituenda iuuentute Hungarica curam, et follici

ceret.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

tudinem, fcholae Tsanadienfis frequentiam, ac mirum fane iuuenum in difcendo ardorem fatis, fuperque colligimus, vnde fortaffe de ceterarum epifcopalium fcholarum fucceffu arbitrium ferri poteft. Benedictini pariter fuis in coenobiis pueros erudiebant, quo fic perpetua haberent tyronum pro ordine fuo fupplementa. Quin ipfae etiam ciuitates regiae fuos aluere grammatices magiftros, a quibus iuuentus legere, fcribereque addifceret. Fatendum quidem eft, eius aetatis literaturam omnem, praeter fidei doctrinam in Latinae grammaticae inftitutione, autorumque clafficorum explanatione fitam fuiffe: at quis id aut miretur magnopere, aut carpat? Nondum enim aeuo illo difciplinae omnes, quemadmodum hodie, fuas in claffes diftributae tradebantur; cumque claffici veteres : poetae, oratores, philofophi, hiftorici, leges item ciuiles, et ecclefiafticae, ac varii denique variorum autorum manufcripti commentarii, in fola lingua Latina exftarent, fatis vtique fuit, grammaticae Latinae inftitutionem cum autorum clafficorum interpretatione coniunxiffe: adolefcentes quippe fermonis Latini cognitionem in fcholis affecuti, proprio iam marte, opera, quae commemorauimus, legere poterant, atque intelligere. Sola fcilicet tunc eruditionis fundamenta iaciebantur in fcholis, idque non in Hungaria folum, verum etiam apud alios Europae populos. Graeci pariter idiomatis vfum aliquem fuiffe apud nos indicio eft diploma S. Stepbani monialibus de valle Wesprimienfi Graece

a

Ce

1109. datum, quod ipfum A. 1109. Simon epifcopus Quinque-ecclefiarum iuffu Colomanni regis Latine reddidit (a). Praeterea anonymus Belae regis notarius in praefatione ad hiftoriam de VII. primis Hungarorum ducibus diferte meminit, fe in fcholis Daretem Phrygium, aliosque belli Troiani fcriptores Graecos, magiftris fuis explicatos audiuiffe (b). terum rei literariae in fcholis Hungaricis fucceffus vniuerfim ab optimorum magiftrorum delectu, a difcipulorum numero, et difcendi ftudio, ab amica denique mufis pace, et tranquillitate reipublicae pendebat. Idoneos magiftros non femper domi in promptu fuiffe, magnisque impendiis e ditionibus exteris acciri debuiffe, extra controuerfiam eft. Neque difcipulorum magnus femper aut numerus, aut ardor fuit, multique ex illis, quorum maxime intererat literarum cognitione imbui, fcholas afpernabantur. Illuftriore magnatum loco nati, malebant filios fuos in armis; quam in fcientiis exerceri, fiue quod ipfi literas parui facerent, fiue quod vnica tum fuerit ad honores, opesque eluctandi

per

(a) Diploma hoc eruditis notis a Ioanne Bapt.
Szegedi illuftratum videri poteft in libello, cui ti-
tulus: Affertor libertatis Hungaricae. pag. 117.
() Vide Anonymi Hiftoriam Hungarica de VII.
primis ducibus Hungariae inter fcriptores rerum
Hung. primo loco pofitam, ac feorfim etiam Casso-
uiae editam A. 1747-

per arma via. Quapropter nulli iam mirum videbitur, pofteriore etiam Matbiae Coruini, literarum, et literatorum mecaenatis aeuo, nonnullos legendi, fcribendique rudes ad praecipuas in regno dignitates fuiffe admotos. Quo in numero fuere feculo XV. Stephanus de Báthor iudex curiae, et Wayuoda Tranffiluaniae, Ladislaus de Guth agazonum, et Ladislaus de Rozgony cubiculariorum regalium magiftri; e praecipuis omnes orti domibus, quorum nemo vel nomen fuum fubfcribere nouerat (a). Potiffima igitur adolefcentum fcholas olim adeuntium pars e pauperioribus, aut certe illis, qui ad ecclefiafticum ordinem deftinati erant, conftabat. Quamquam et tempora interdum rei literariae perquam iniqua fuere, florefcentes iam fub D. Stepbano mufas Hungaricas coorta mox ab eius obitu tempeftas prope enecuit. Primum enim contendentibus de corona Petro et Samuele Aba regibus, defaeuiente vbique armorum ftrepitu, mufas conticefcere oportuit. Praeterea cum Andrea I. rege A. 1046. fo- 1045. lium adeunte, plebs Hungarica Vatba duce ad gentilismum relapfa fuiffet, eo feritatis, atque audaciae proceffit, vt firmiter apud fe conftituerit, non ante ab armis difcedere quam euerfa, eliminitaque penitus religione

(a) Vide tabulas concordiae inter Vladislaum II. Hungariae regem, ac Fridericum III. caefarem initas ac A. 1491. die VII. Nouembris fignatas, in auctario diplom, ad Vrfinum Velium pag. 260. PALMA P. L.

K

« PreviousContinue »