Page images
PDF
EPUB

to erant, quominus quoduis fcientiae genus ita, vt apud exteros, domi noftrae affurgeret atque ea omnia, quae in rem literariam per illos praeftita grati confitemur, apud nos etiam praeftarentur. Neque tamen ita neglectae iacebant literae, vt non multi noftratium eruditis operibus inclaruerint, quae etiam exterorum manibus cum fructu terantur, laudibusque celebrentur. Sed haec illis fortaffe ignota funt, qui cum ea; quae a popularibus fuis praeclare fcripta funt, legere afpernantur, aut etiam edita effe ignorant, exteras folum merces demirantur, et aeftimant. Sed de hoc fatis. Iam Carolo 1723. VI. imperante, vt comitiorum, A. 1723. voto fieret fatis (a), literis per Hungariam reformandis diligens opera nauari coepit: manfuetioribus imprimis fcholis noua, atque vtilior docendi, et difcendi methodus praefcripta: autores claffici, poetae, oratores, et hiftorici paulo copiofius explanati, plures denique, quam antea, fcientiae explica. tae funt: verum omnium fauentiffima fuere mufis tempora Aug. M. Therefiae, qua rerum potiente, quod quadraginta annis ab omni hoftium infultu immunis, optata pace fruebatur Hungaria, vix dici poteft, quantum res literaria domi fit progreffa: crefcebant magnis et impendiis, et incrementis antiftitum, capitulorum, religioforum domi

(a) Caroli VI, decret. II. art. LXX. in cod. iuris patrii.

ciliorum, ac priuatorum bibliothecae, edebantur in quouis fere literaturae genere opera fane praeftantiflima, fcientiarum profeifores non iam aliunde accerfitos, fed fuo marte concinnatos explanabant libros. Omnium ingenia, induftriamque acuebat fingularis auguftae principis in literas fauor, ad quas alcius in dies prouehendas nihil ab illa feu curae, et follicitudinis, feu munificentiae praetermiffum fuit: vt adeo pretium illud, quod hodie et literae, et literati habent, illi cumprimis debeatur. Rem porro literariam a capite excolere aggreffa, academiam Tyrnauienfem nouarum difciplinarum apud alias etiam "gentes recentiore aeuo introdu ctarum cathedris, et faluberrimae artis, qua ad eum diem carebamus, facultate auxit nouis legibus, et inftitutis inftruxit, ac diplomatibus roborauit die XIII. Maii A. 1772. 1772. Quamquam autem vniuerfitas haec et infigni magiftrorum doctrina, et difcipulorum profectu floreret, quia tamen augusta, suorum mater, cunctis regni Hungarici partibus, fi nibusque affatim profpectum voluit, mutato in melius fubditorum commodum confilio; totam vt erat vniuerfitatem fuis cum magiftratibus, et magiftris A. 1777. ad regni me- 1777. dium Budam traduxit, ac in aedibus regiis collocauit; eodem commigrauit nouis auctum redditibus florens diu Tyrnauiae nobilium iuuenum contubernium, et quam multorum annorum cura, nec leui fumtu PP. focietatis Iefu collegerant, bibliotheca cum copiofa Romanorum, et Hungaricorum numorum

cimelio ac typographia. Poftquam autem biennii, et amplius experimento didicit augufta mater cuncta Budae e voto progredi, 1780. A. 1780. die XXV. Iunii, feliciffimae olim coronationis fuae anniuerfario, folennem Budenfis vniuerfitatis inaugurationem haberi voluit: honorificum hoc, et ad pofterorum memoriam immortale munus eiusdem nomine obiuit comes Carolus Pálfi ab Erdöd AVGG. a confiliis intimis, ac regni Hung. pro-cancellarius, in fumma ordinum omnium eodeni per literas fenatus regii vniuerfitatis inuitatorum frequentia, nouaque diplomata ad vniuerfam imprimis rem Hungariae literariam tum ad vniuerfitatem; ac denique nobilium academiam conftabiliendam ab augusta prin. cipe data, genti Hungaricae refignauit: quo tempore Adamus e lib. baron. Patachich de Zaiezda, Colocenfium archiepifcopus, infignis ord, S. Stephani regis apoftolici magnae cru- cis eques, AVGG. a confiliis intimis, feptem. vir, ac fenatus regii vniuerfitatis Budenfis praefes, totius gentis Hungaricae nomine eucharifticum fermonem habuit, exterorum non minus, quam domefticorum encomiis pro merito celebratum; eadem occafione varii moduli numismata diftributa funt, illius diei memoriam ad pofteros tuitura. Praeter vniuerfitatem Budenfem omnium, quae cogitari poffunt, difciplinarum magiftris inftru. ctam, academiae, numero quinque, ftabilitae funt: Tyrnauienfis, Caffouienfis, Iaurinenfis, Zagrabieufis, et l'aradinenfis; plurima item maiora, et minora gymnafia; vniuerfa porro

res literaria praeftantiffimorum in vtraque republica virorum curae, ac moderationi credita, fapientiffimis legibus, et inftitutis communita (a), ac ampliffimis denique redditibus ftabilita eft, vt de illius in Hungaria perpetuitate, ac incrementis nil iam dubitandum fit id quod ex animo vouemus. Atque ex his, qua licuit breuitate explicatis, facile quifque varias literarum in Hungaria per feptem, et amplius fecula viciffitudines poterit intelligere,

§. XVII.

Vetus ratio rei militaris.

Vt Hungari absque metu domi degerent, in promptu habuere vires, quae non modo pro communi regni falute, atque fecuritate excubarent; verum etiam vim externam a finibus propulfarent: id quod eo magis eis neceffarium fuit, quia a populis lingua, moribusque a fe diuerfis vndique cingebantur, faepiusque laceffebantur; quare nullo non tempore in armis fuere Hungari, iuuentus que non alia fere in arte, quam in armorum tractatione inde a primis pueritiae annis exercebatur, vnam belli gloriam nobiliffima

(a) Studiorum per Hungariam fyftema qui noffe volet, adear editun A. 1777. Vindobonae opus, cui titulus Ratio educationis, totiufque rei literariae per regnum Hungariae, et prouincias eidem adnexas. Quod autoris infignem prudentiam, fapientiamque commendat.

haec gens ambiebat, bellisque crefcebat, tumque folummodo folebat fuccumbere, cum diuturnae pacis in otio, ab armorum vfu aliquamdiu defuétam, hoftes aggrediebantur. Res porro militaris pro veteris aeui ratione, optime iam inde a D. Stephani temporibus apud Hungaros conftituta fuit: id quod innumerae de hoftibus victoriae, totque regna variis temporibus fubacta fatis, fuperque demonftrant. Duplex olim fuit militiae genus: ordinarium aliud; aliud extraordina rium; ad illud referendi imprimis funt: iobagiones caftri, qui, vt iam alibi diximus, regii caftri terras cum militandi onere poffidebant (a): tum vero ftipendiarii milites qui ex aerario regio foluebantur, quorum non vno loco antiqua diplomata meminere. Porro cum nobilium colonos, aut liberos non liceret fuis a dominis abftrahere, quaeri poffet, e quonam Hungariae incolarum genere ftipendiarius miles colligi confueuerit: nos Simonis Kezae ductum fecuti, quaeftionem hanc paucis explanabimus. Hungari tum etiam, cum ad Chrifti fidem tranfiere, non illico abduci poterant a priftina confuetudine, captiuos etiam Chriftianos e vicinis prouinciis in Hungariam abripiendi, quos deinde mancipiorum inftar feruituti addicerent: barbarum hunc morem, et a caritate Chriftiana vehementer abhorrentem damnabant pontifices Romani, hortabanturque

(a) Vide §. VIII.

« PreviousContinue »