S. XVIII.

Turbarum domesticarum fontes.

Quidam scriptores exteri, cum perturbatas priore feculo res Hungaricas pertractant , paulo iniquiore , quam vt diflimulari pollit, vfi calamo, gentem vniuerfam ceu quietis impatientem, ac nouandarum rerum cupidam atrociter depingunt. Non diffitemur quidem peccatum interdum fuisse a maioribus noftris, at vna non ignoramus in florentiffimis jam hodie regnis, ac prouinciis: in Germania , Italia, Gallia, et Ruslia multo plura, et grauiora illis , quae Hungaris allinuncur, fuille perpetrata; quod igitur commune temporum olim vitium fuit , cur folis appingitur Hungaris; vt porro culpam excufemus, aut minuamus, satis erit diffidiorum domesticorum candide caufas exponere, quas fingulari Dei beneficio, regumque noftrorum prouidentia diu iam fublatas efle gaudemus. Grauiffimarum seditionum illarum, quibus vniuerfa domus regia interdum laborabat, autores fuere regii fanguinis principes, cum tertiam regni Hungarici partem,

ducatus titulo fibi deberi contendebant, maieftatemque supremam secum communicari petebant , Andreae I. regis exemplo, qui, quod fobole carebat, vnico germano suo Belae I. id gratiae principio concellerat (a). Periculofam hanc

(a) Recole hic ea, quae S. II. cxplicuimus,

regui via , ac potestatis regiae partitionem cum reges fratribus, agnatis, atque etiain filiis merito denegaflent, atrocissimum fiepius exortum fuit domi incendium, nonnisi nulto innocentum ciuium fanguine reftinguendum. Ita rem habere, disces ex iis, quae de Salamone, Colomanno, Geisa II. Stepbano III. Andrea II. et Bela IV. narraturi sumus.

Nonnulli reges ob immodicum aduersus aduenas, moribus fortafle, et scientia prae suis excultos, studium in inuidiam apud fuos adducti funt: id quod sub S. Stepbano, Petro, Andrea II, Sigismundo, et Ladislao posthumo non leues conciuit turbas: habet nempe id fibi proprium gens Hungara, vt cum ipfa fide , et amore in principes fuos nulli concedat, pro eorum falute fanguinem, et vitam profundere in lucris ponat; viciffim ab eisdem diligi, amarique ambiat. Interdum gentis vniuerfae odia prouocata sunt per inconsultam quorumdam principum feuericatem, quam cum citra iustitiae ordinem; aut alieno plane tempore adhibebant, vulnera , quae prudentia , et clementia confanari poterant, non fine reipublicae damno exaspefata sunt. Huius exempla videri poterunt in Petro, Samuele , Bela II. coeco, et Sigismindo. Exaggerata vectigalia, quibus non plebs modo ipta, verum etiam nobilitas , et ordo omnis in miferandam egestatein redaccus fuit, Hungaros a Mathia Coruino, regecetera gloriofiflimo, vehementer alienarunt. Quantis difcordiis, er leditionibus viam ape. rire foleat regum in tuendis legibus focor

dia, et supina quaedam iurium maieftatis negligentia , abunde sensit Hungaria sub Ladise lao IV. Cumano dicto, Vladislao II. et Ludouico II., qui poftquam habenas omnes dimiserant, pas, et tranquillitas e regno profligata fuit. Per aulae administros etiam non raro quies domestica perturbata erat: cum hi non communem reipublicae falutem, sed privata solum sua, et suorum clientum, atque amicorum lucra, et emolumenta fectantes, vt se se regibus neccitarios facerent, clarissimos quoque viros, confictis de industria criminationibus, in perfidiae fufpicionem adducere, eos, qui ingenio virtute autoritateque pollebant, a regiis auribus ftudiole remouere, illustres meritis, opibusque florentes familias agere praecipites, ac in earum ruinis domos fuas erigere non fibi vel pudori, vel religioni ducebant :

quorum audacia, et quiduis agendi libido, uimia regum in eos fiducia , et impunitate , ad fummum interdum progressa creuit His vitiis notantur : Buda sub Petro rege, Vidus sub Salamone, Dionyfius palatinus fub Andrea II. Hierosolymitano. Nicolaus de Gara pariter palatinus lub Mar ria regina , ac denique Vlricus comes Cilea ienfis fub Ladislao posthumo , primi aulae ministri. Neque desunt exempla eorum qui vltra priuati hominis conditionem ambi, tione abrepti, ac rerum fuarum cum com, muni reipublicae damno augendarum cupidi, irreparabilem patriae suae calamitatem cona fçiuere. Talis erat Ioannes de Zápolya, ço més Scepufienfis , qui iam fub Vladislao Il,

et Ludouico II. regibus viam fibi ad folium
praeparabat: talis item Stepbanus Botskai de
Kis - Maria sub Rudolpho II. caefare , ad
Transliluaniae principatum eluctacus. Porro
de feditionibus , bellisque intestinis in Aų.
ftriaca regum periodo Taepius excitatis, il-
lud vniuerfim tenendum est, omnium fere
autores fuille Transsiluaniae principes. Cum
enim folenni lege apud Transfiluanos veti-
tum eflet, ne eorum prineipes vlla sibi ,, fa-
miliaeque suae bona illic poffent addicere,
haec in Hungaria quaerenda putauere: quo-
ties igitur reges nostros bellis alibi implici.
tos, minoribusque ad tuendam Hungarjain
viribus instructos animaduertere , inito cum
hoftibus foedere infestis fignis Hungariain
inuadebant, vt, pace fubinde confecra, per
ampla dominia consequerentur.
auaritiam, cupiditatemque fuam fpeciofo ali-
quo velo obtegerent, iureque se ad arma
descendille imperitis persuaderent , sparsis
per, vniuersum regnum libellis , fe ad vindi-
candam ab Auftriacorum principum oppref-
fione gentis Hungaricae libertatem, religio.
numque a Romano-Catholica disidentium tu-
telam venire iactabant : quo gemino hamo
multos praesertim de vulgo ad partes fuas
traduxere. Nae hi egregii fane Hungariae
amici, et protectores fuere, quam Turcis
ipfis atrocius expilando , in vltimam mile-
riam, egestatemque coniecere. Calamitas
haec non ante defiit, quam vbi Tranfiluani
eosdem nobifcum Auftriaca e domo principes
venerari coeperunt.

Vt porro

1

S. XIX,

Vfitata historiae partitio.

Tota regum inde a D. Stephano ad hodiernum vsque diem nobis imperantium feries. in tres periodos, quae totidem regni Hungarici aetates efficiunt , dispesci folet : prima complectitur reges e ducali ftirpe virili Arpadiana yfque ad A. 1301. altera variis e do- 1301, mibus per libera electos fuffragia , quae A. 1540. penitus defiit.

Tertia denique , ac 1540. postrema illos, quos inde a Ferdinando I. ex augusta domo Habsburgo-Auftriaca serie non interrupta venerati fumus.

Iure igitur I. periodus Arpadiana, II. mixta, ac III. Austriaca nuncupatur , fingulae fingulas historiae noftrae partes constituent.