NO TITI A
R E R V M
HVNGARICA RV M.

PARS PRIM A.

I. ARPA DIANA.
REGVM HVNGARIAE PERIODVS.

S. STEPHANVS

PRIMVS REX

S. I.
Amplitudo regni Hungarici , cum illud S.

Stephanus adiit.

997

Geisa duce A. 997. vt diximus, e viuis fublato, D. Stepbanus aetatis anno octauo supra decimum , hereditarii regni gubernacula pleno quidem iure, verum ducis folummodo titulo capelsiuit. Regni porro, quod tum adiit, fines ab ortu Cumaniam , feu Moldauiam ; ab occasu montem Cetium , amnemque Morauam; a feptemtrione Carpatum; à meridie denique Iftrum , exclusoque Sir. mio, Sauum, atque Croatiam pro límitibus habuit. Sclauoniam enim intra regni Hun

garici fines ea aetate comprehenfam fuille, li alia desint , vel folae fundacionales episcopatus Quinque - ecclesienfis literae fidem faciunt (a), quae fines illius ad Sauum vfque protendunt.

S. II. Belli cum Cupa , duce Simegbiensi, occafio. Non multo poft Geisae obitum grauissima in D. Stepbanum tempeftas coorta fuit , cuius causas ad fcriptorum, monumentorumque domesticorum fidem paucis explicabimus. Cum D. Stephanus adolefcens adhuc, negotiorumque tractandorum vsu nondum fatis instructus, regnum et vaftum , et ob multorum potentiam, atque audaciam ad regendum difficile adiiffet, in moderanda, ac in ordinem redigenda monarchia, aduenarum vnice , quos a Geisa duce magno numero euocatos,

bonis, que donatos alibi diximus, consiliis, et ope: ra vtebatur: egit praeterea toto conatu, vt quam plurimi abiecto gentilismo Christiana facra amplecterentur. Vtrumque hoc et primorum gentis) et vulgi ipsius cum noua lacra, tum vero exteros homines auerfantis

(a) Literas has ex transsumto authentico monasterii

Simegbiensis. A. 1404. vulgauit doctissimus Pray
Hierarchiae Hung. part. I. pag. 224. Item Cl. et
doctiflimus Koller in historia episcopatus Quinque,
ecclefienfis tom. I. pag. 62.

animos a D. Stephano vehementer alienauit,
Non abfimiliter difplicuit Saroltae, ducissae
matri, nimia aduenarum apud filium poten-
tia , et autoritas , quae cuin viuente marito
fuo Geisa, rempublicam pro arbitrio dirige-
re, imperareque affueuillet (a), aegerrime
tulit fe aduenarum factione ab omni iam ad-
miniftratione remotam, ac quasi in ordinem
fuiffe redactam. Sic cum er populares fuos,
et ipfam adeo Saroltam matrem a diuo Ste-
pbano dissidere animaduerteret Cupa, dux Si-
meghienfis, cognato, et ipse ducali domui
iunctus fanguine (b), nefarium iniit confi-
lium, adolescentem ducem ex auito folio de
turbandi, eodemque interempto sibi alleren-
di principatun (c). Quo vt expeditiorem
fibi viam redderet, Saroltae, ducislae viduae,
a filio, vt diximus, alienae nuptias ambire
coepit (d): quo illicio mulierein non inue-
nuftam , et quadraginta circiter annos natam
fi ad partes fuas traduxisset, nil iam ambige-
bat fore, vt vniuersam gentem Hungaram

1

(a) S. Adalberti biographo teste, Sarolta totum

regnum viri in manu tenuit , et, quae erant viri ,
ipsa régebar. Cap. V.
(1) Consule de hac cognatione Cl. Katona histor.

critic. ducum Hung. pag. 707.
(c) Audiatur D. Stephanus in diplomate fundatio-

nis S. Martini: cum ciuilis belli ruina vrgeret,
volente comitatu quodam , nomine Sümigienfe, pater.

na me fede repellere.
6) Chronicon Turotzii P. II. cap. XXVIII. Bonfi .

nius decad. II. lib. I. Ranzanus indic. VIIL,

cupiditati suae haberet obsequentem. : Verum nuptiae hae nunquam coaluere : feu quod Saroltae in filium odia non eo vsque procefferint , vt eumdem folio, vitaque pri, vari vellet; fiue interea sopita iam fuerint. Itaque fpe sua deiectus Cupa nouam iniit la. crilegi confilii exequendi rationem. Exag: gerata enim S. Stephani in aduenas homines propensione , ac ad gentiles ritus eliminandos , Christianaque facra introducenda firma voluntate , primores gentis, nobiles, ac vulgus quitis fuperftitionibus vltra modum dedi. tum , 10 succefly in adolescentem principem concitauit , vt immenfa feditioforum multitudo sub eiusdem figna confluxerit (a): quibus initiis fretus, legitimum principem fuuin despicere , eidem contumeliose insultare, spe' denique principatum deuorare, non dubitauerit. Prima feditioforum hoftilitarem et crudelitatem experta fuit ea regni Transdanubiani pars, quam Arpadianae domus patrimonium fuille , fuo loco iam commemorauimus: hic vrbes, et ciuitates expilari, ac in folitudinem redigi , praedia euaftari, polfeffiones praedae obiici, feruorum , et colonorum turba barbarum in modum necari coepit (b). Sic omnia depraedando progressi leditiosi, Vesprimium, vbi etiam suum Arpa,

(a) Carthuitius edit. Prayanae pag. 125. (6) Carthuitius edit. Prayanae pağ. 125. Coeperunt,

inquit, vrbes defolare , praedia oftare, poljelliones

deprasdari, seruos caedere , et, vt cetera fileam, ipfi insultare.

diari principes habebant domicilium, obse998. dere (a): quae féditio commode in A. 998.

poteft referri.

S. III.

Prosper belli exitus.

)

Seditionis fama Strigonium , vbi praecipua
ad eum diem ducum Hungariae fedes füit,
perlata, S. Stephanus cum Paznano, Cuntio,
Ortbio , ac Vencellino, viris bello , paceque
claris, Danubium transgressus in adfita Grano
flumini regione caftra poluit, cum vt duo-
rum Danubii, et Grani fluuiorum obiectu re-
bellium impetum moraretur, tum vero , vt
idonea interim militum auxilia , quae Chri-
stiani proceres ac nobiles adducturi erant,
securo in loco opperiretur. Ac reipsa ad-
fuere haec magno numero , praesertim e
fuperiore Morauisque contermina regione,
quod earum partium incolae dudum iam Chri-
Mtiani erant, atque ideo, ec maioribus co-
piis, et maiore animi alacritate ad religio-
pem facrosanctam , principemque fuum iam
Chriftianum totis viribus defendendum, ad
defignatum caftris locum conuolauerint. Etsi

(a) Patet id ex verbis Carthuitii pag. 126. Vrbem,

inquit, quae vulgo Vesprem nuncupabatur : obfede-
runt, et baec ad conuicia eius commouentes , scili.
cet vt vbi ducalis acceffus conuerfatio habebatur ,
er ibi considerent , quo facilior ingreffus ad alią
praefidia occupanda inueniretur,