animos a D. Stephano vehementer alienauit. Non abfimiliter difplicuit Saroltae, duciffae matri, nimia aduenarum apud filium potentia, et autoritas, quae cum viuente marito fuo Geifa, rempublicam pro arbitrio dirigere, imperareque affueuiffet (a), aegerrime tulit fe aduenarum factione ab omni iam adminiftratione remotam, ac quafi in ordinem fuiffe redactam. Sic cum et populares fuos, et ipfam adeo Saroltam matrem a diuo Stepbano diffidere animaduerteret Cupa, dux Simeghienfis, cognato, et ipfe ducali domui iunctus fanguine (b), nefarium iniit confilium, adolefcentem ducem ex auito folio deturbandi, eodemque interempto fibi afferendi principatum (c). Quo vt expeditiorem fibi viam redderet, Saroltae, duciffae viduae, a filio, vt diximus, alienae nuptias ambire coepit (d): quo illicio mulierem non inuenuftam, et quadraginta circiter annos natam fi ad partes fuas traduxiffet, nil iam ambigebat fore, vt vniuerfam gentem Hungaram

(a) S. Adalberti biographo tefte, Sarolta totum regnum viri in manu tenuit, et, quae erant viri ipfa regebat. Cap. V.

(b) Confule de hac cognatione Cl. Katona hiftor. critic. ducum Hung. pag. 707.

(c) Audiatur D. Stephanus in diplomate fundationis S. Martini: cum ciuilis belli ruina vrgeret, volente comitatu quodam, nomine Sümigienfe, paterna me fede repellere.

(c) Chronicon Turotzii P. II. cap. XXVIII. Bonfinius decad. II. lib. I. Ranzanus indic, VIII,

cupiditati fuae haberet obfequentem. Verum nuptiae hae nunquam coaluere: feu quod Saroltae in filium odia non eo vfque procefferint, vt eumdem folio, vitaque pri uari vellet; fiue interea fopita iam fuerint. Itaque fpe fua deiectus Cupa nouam iniit facrilegi confilii exequendi rationem. Exaggerata enim S. Stephani in aduenas homines propenfione, ac ad gentiles ritus eliminandos, Chriftianaque facra introducenda firma voluntate, primores gentis, nobiles, ac vulgus quitis fuperftitionibus vltra modum deditum, o fucceffu in adolefcentem principem concitauit, vt immenfa feditioforum multitudo fub eiusdem figna confluxerit (a): qui bus initiis fretus, legitimum principem fuum defpicere, eidem contumeliofe infultare fpe denique principatum deuorare, non dubitauerit. Prima feditioforum hoftilitatem et crudelitatem experta fuit ea regni Transdanubiani pars, quam Arpadianae domus patrimonium fuiffe, fuo loco iam commemorauimus: hic vrbes, et ciuitates expilari, ac in folitudinem redigi, praedia euaftari, pol feffiones praedae obiici, feruorum, et colonorum turba barbarum in modum necari coepit (b). Sic omnia depraedando progreffi feditiofi, Vefprimium, vbi etiam fuum Arpa,

) Carthuitius edit. Prayanae pag. 125.

(b) Carthuitius edit. Prayanae pag. 125. Coeperunt, inquit, vrbes defolare, praedia vaftare, poffeffiones depraedari, feruos caedere, et, vt cetera fileam, ipfi infultare.

diani principes habebant domicilium, obfe998. dere (a): quae féditio commode in A. 998. poteft referri.

S. III.

Profper belli exitus.

Seditionis fama Strigonium, vbi praecipua ad eum diem ducum Hungariae fedes fuit, perlata, S. Stephanus cum Paznano, Cuntio, Ortbio, ac Vencellino, viris bello, paceque claris, Danubium transgreffus in adfita Grano Alumini regione caftra pofuit, cum vt duorum Danubii, et Grani fluuiorum obiectu rebellium impetum moraretur, tum vero, vt idonea interim militum auxilia, quae Chriftiani proceres ac nobiles adducturi erant, fecuro in loco opperiretur. Ac reipfa adfuere haec magno numero, praefertim e fuperiore Morauisque contermina regione, quod earum partium incolae dudum iam Chriftiani erant, atque ideo, et maioribus copiis, et maiore animi alacritate ad religionem facrofanctam, principemque fuum iam Chriftianum totis viribus defendendum, ad defignatum caftris locum conuolauerint. Etfi

(a) Patet id ex verbis Carthuitii pag. 126. Vrbem, inquit, quae vulgo Vefprem nuncupabatur: obfederunt, et haec ad conuicia eius commouentes, feilicet vt vbi ducalis acceffus conuerfatio habebatur, et ibi confiderent, quo facilior ingreffus ad aliq praefidia occupanda inueniretur

porro rebellibus non fuftinendis modo rum etiam profligandis pares adeffe vires videbantur; S. Stephanus tamen dubiam primi huius belli, a quo fua, fuorumque falus pendebat, aleam extimefcens, fuisque, vt Chriftianum decebat principem, viribus diffifus, ad implorandam opem diuinam confu git. Quapropter, in ducum fuorum, ac facrorum virorum praefentia, folenni voto femet obftrinxit, ad rerum omnium decimas coepto per Geifam patrem fuum S. Martini coenobio, e Cupae ducis comitatu Sümegienfi attribuendas, fi de rebelli hofte victoriam retuliffet (a). Hunc in modum, fiducia in Dei adiutorio collocata, toto exercitu infpectante, militari cingulo, et gladio per Hundium, et Paznanum accinctus miles creatus fuit: quo honore fummorum etiam imperantium filios in adolefcentia ornari mos fuit: communi enim omnium Europae populorum vfu, ac confuetudine a pluribus iam feculis introductum, ftabilitumque erat, ne quis exercitui fumma cum poteftate praeeffe poffet, nifi prius ritu hoc miles initiaretur (b). Haec inter aucto Chriftianarum

(a) Fatetur id S. Stephanus in diplomate fundationis S. Martini: adftantibus ducibus videlicet Paznano, Contio, Orhio, Domino que que Dominico archiepifcopo, votum voui S. Martino, quod fi de hoftibus interioribus, et exterioribus eius meritis victor exfifterem etc.

(b) Ritum creandi milites lege apud Muratorium Antiquitatum Italiae tom. IV, differt. LIII. de inftitut. militum.

copiarum numero, militare cum fuis confi lium habuit D. Stephanus: omnium militiae ducum mens vna fuit, celeritate vtendum effe, atque Cupam ducem, priusquam nouis in dies rebellium acceflionibus validior euaderet, totis viribus aggrediendum : quod cum D. Stephano probatum fuiffet, Wencellinum belli imperatorem conftituit, fuperatoque Danubio, acceleratis itineribus, Vefprimium contendit, Cupam in ejus arcis oppu. gnatione haerentem oppreffurus; collatis vtrinque fignis, diu ancipite pugnatum fortuna at poftquam Wencellinus Cupam Siimeghienfem fingulari certamine proftratum interfecit, tota feditioforum multitudo diffi-* pata in fugam abiit. S. Stephanus infigni victoria potitus, ab inferenda fugitiuis caede fuos prohibuit, ad percellendos nihilominus feditioforum animos occifi Cupae corpus quatuor in partes diffecari voluit: quarum vna Velprimii, altera Strigonii, tertia Iaurini, ac poftrema denique in aliqua Tranffiluaniae ciuitatum propalam in portis funt fufpenfae (a): quo quidem necellariae, iis rerum, temporumque adiunctis, feueritatis. exemplo, nullam profecto regiae manfuetudini, atque clementiae notam adfperfit. Voti porro ante praelium nuncupati religione mox femet quam cumulatiffime exfoluit D. Stephanus, cum Sümeghienfis prouinciae decimas omnes praediorum, terrarum, vinearum,

(a) Chronicon Turotzii P. II. cap. XXVIII.