porro rebellibus non fuftinendis modo , veruin etiam profligandis pares adeffe vires vi. debantur; S. Stephanus tamen dubiam primi huius belli , a quo fua , fuorumque falus pendebat, aleam extimefcens, suisque , vt Christianum decebat princípem, viribus diffisus , ad implorandam opem diuinam confu git. Quapropter , in ducum fuorum , ac facrorum virorum praesentia, folenni voto se. met obftrinxit, ad rerum omnium decimas coepto per Geisam patrem fuum S. Martini coenobio, e Cupae ducis comitatu Sümegiensi attribuendas, fi de rebelli hofte victoriam retulisset (a). Hunc in modum, fiducia in Dei adiutorio collocata , toto exercitu inspectante, militari cingulo, et gladio per Hundium , et Paznanum accinctus , miles creatus fuit: quo honore summorum etiam imperantium filios in adolescentia ornari mos fuit: communi enim omnium Europae . populorum vsu , ac consuetudine a pluribus iam feculis introductum, stabilicumque erat, ne quis exercitui summa cum poteftate praeesse posset, nisi prius ritu hoc miles initiaretur (b). Haec inter aucto Christianarum (a) Fatetur id S. Stephanus in diplomate fundatio. nis S. Martini : adftantibus ducibus videlicet Paz. nano, Contio, Orhio, Domino qucque Dominico archi - episcopo , votum voui S. Martino , quod fi de hoftibus interioribus, et exterioribus eius meritis victor exfifterem etc. (6) Ritum creandi milites lege apud Muratorium Antiquitatum Italiae tom. IV, differt. LIII. de insti. tut, militum. copiarutl numero , militare cum suis concilium habuit D. Stephanus : omnium militiae ducum meris vna fuit , celeritate vtendum efse, atque Cupam ducem , priusquam nouis in dies rebellium acceflionibus validior euaderet , totis viribus aggrediendum : quod cum 'D. Stephano probatum fuiffet, Wencellinum belli imperatorem constituit, fuperatoque Danubio, acceleratis itineribus, Vesprimium contendit, Cupam in ejus arcis oppugnatione haerentem oppressurus į collatis vtrinque signiș, diu ancipite pugnatum fortuna : at poftquam Wencellinus Cupam Sümeghiensein singulari certamine proftratum interfecir, tota leditioforum multitudo dislie" pata in fugam abiit. S. Stephanus inligni victoria potitus , ab inferenda fugitiuis caede suos probibuit, ad percellendos nihilominus feditioforum animos occisi Cupae corpus quatuor in partes dissecari voluit : quarum vna Vesprimii, altera Strigonii, tertia Iau- . rini, ac poftrema denique in aliqua Transfiluaniae ciuitatum propalam in portis sunt fufpenfae (a): quo quidem neceifariae, iis rerum , temporumque adiunctis , feueritatis exemplo, nullam profecto regiae mansuetudini, atque clementiae notam adfperfit. Voti porro ante praelium nuncupati religione mox feinet quam cumulatiffime exfoluit D. Stepbanus, cum Siimeghiensis prouinciae decimas omnes : praediorum, terrarum, vinearum, (a) Chronicon Turotzii P. II. cap. XXVIII. segetum, vectigalium , ac denique eorum etiam yinorum , quae in bospitun, cetera liberorum hominum, praediis procrearentur, coenobio S. Martini in monte Pannoniae fito in perpetuum addixit, atque triennio poft, altero à coronatione fua anno 1001. folenni 1001. diplomate roborauit (a). Autographum diplomatis huius nos ipfi in facro monte Pan. noniae diligenter infpeximus, et examinaui. mus; neque veremur , pro genuinis D. regis literis et habere , et venerari; praefertim poftquam complures viri doctissimi illius fidem , et incegritatem erudite: non minus, quam folide vindicarunt. Carthuitius , dum fundationis huius hiftoriam recenfet, addic vna liberorum pariter, live prolium comitatus Simeghienfis decimas , eadem occasione, monasterio S. Martini fuille affignatas (6). Verum quoniam fundationales literae, in quibus votum a D. Stephano ante pugnam, cum Cupa duce initam, conceptum multis verbis explicatur , fingularis huius decimationis nuspiam meminerunt, ac ipfi etiam montis Pannoniae monachi, qui mentem fundatoris fui optime perspectam habere et potuerant, et (a) Diploma hoc omnium accuratissime edidit, ac iHuftrauit Cl. P. Chrysostomus Nouak, ex O. S. B. in vindiciis eiusdein edit. Budae, A 1780. bus tam strictas decimas dari, vt fi cui decem li. debuerant, a decimandis prolibus abftinuerunt; exiftimo Chartuitiuni id e vulgi rumore haufille. Cum enim D. Stephanus ab omnibus Simeghiensibus, etiam liberis personis, atque omnium rerum decimam S. Marti. no vouerit , ac reapfe transcripserit, credere vulgus poterat, generali ea locutione proliuin etiam decimationem comprehendi voluille. Eodem e fonte, e Cartbuitii fcilicet legenda, sua haufit M. Turotzius (a). Quam. quam sensu alio verissimum fit, liberorum quoque decimam laudato coenobio per diuum fundatorem fuille donatam: ex illius quippe mente, non agrestis folummodo plebs, verum etiam iiberi , seu liberae perfonae, quales nominatim fuisse conftat hofpites (b), e praediis suis decimas dicto monasterio pendere cogebantur (°): eodem profecto mo (a) Vniuersum, inquit, populum in prouincia Cupan ducis degentein decimas liberorum, frugum, ac pecoruin suoruin coenobio S. Martini dare, perpe. tuo iure decreuit. Part. II. cap. XXVIIL. (6) Recole hic ea, quae de hospititus introductionis S. X. explicuimus. (c) Huc faciunt verba illa diplomatis S. Stephani : Supra nominari comitatus decimationem de omnibus negotiis, praediis, terris , vineis , segeribus , vecrigalibus , vinumque Lofpitum, quod in praedis corum excrefceret ,,, abbati eiusdem monafterii ,,, fine mora fubiugarem. Nulla hic prolium decima. tionis fit mentio; plus autein diploinati, quam vul. gi opinioni , indeque, haustae traditioni deferen. dum efle, neino eft , qui ambigat. modo haec liberorum decimatio intelligenda eft, quo ex D. Ladislai regis decreto: abbates de liberis suis , non vtique prolibus, fed personis liberis, episcopis decimationem dare iusli funt (a). S. IV. nam religionem. (a) S. Ladislai decret. lib. I. cap. XXVII. N |