Page images
PDF
EPUB

§. X.

Rempublicam Hungaricam fapienter ordinat.

[ocr errors]

Potiore iam Hungariae parte fubiugata Arpadus circa A. C. 893. a profligato Sala- 893. no reuerfus, haud procul Tibifco, prope lacum Curtueltuo, Kürtültó, cum fuis confedit, atque dies quatuor fupra triginta, ordinandae, legumque fanctionibus conftabiliendae reipublicae impendit. Hic loci, vt verbis anonymi vtar (a),, Dux, et fui nobiles ordinauerunt omnes confuetudinarias leges regni, et omnia iura eius : qualiter feruirent duci, et primatibus fuis, vel qualiter iudicium facerent pro quolibet crimine commiffo. Ibi etiam dux condonauit fuis nobilibus fecum venientibus diuerfa loca, cum omnibus habitatoribus fais, et locum illum, vbi haec omnia fue,, runt ordinata, Hungari fecundum fuum idioma nominauerunt Scerii, id eft Szer (b), eo quod ibi ordinatum fuit totum nego

[ocr errors]

99

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

tium regni,,. Haec anonymus generatim, quin tamen leges ibidem perlatas, formamque regiminis tum introductam vberius explicet. Ďabimus itaque operam, vt hoc ex iis, quae fiue in legibus noftris, fiue apud

(a) Cap- XL.

(b) Szer Hungaris ordinem fignificat: condito fub inde ibidem monafterio locus ille Zeer Monoftra dictus eft. Hodie Pufzta-fzer audit. Vide Cl. Katona Hiftor, critic. Duçum pag. 151,

fcriptores fparfim memorantur, fuppleamus, Defcripta imprimis, ftabilitaque fupremi ducis in omnes auctoritas, et iurisdictio: illi vni foedera cum vicinis fanciendi; indicendi bella; bene merentes praemiis, poenis ex aduerfo reos afficiendi poteftas attributa. Vniuerfum regnum, quo commodius regi, defendique poffet, in certas partes, ac prouincias, vt eas ab fe inuicem feu flumina feu montium juga fecernebant, diuifum fuit. Prouincia quaelibet a praecipuo caftro illic fito fuam fortiebatur appellationem, non abs re Hungaris Vár-megye, fiue caftri tractus, aut ditio dicta. Caftra haec fuo cum territorio ad fummi ducis ius pertinebant. Prouinciis fingulis capitanei, qui adhuc fu perftites fuere, eorumdem filii, atque propinqui; quin etiam alii ob infignia bello merita e militum numero ad capitaneorum dignitatem euecti, vicaria fupremi ducis poteftate funt praefecti, qui cum collocatis in eadem prouincia militibus Hungaris, et arcis, et prouinciae totius fecuritati inuigilarent. Capitanei hi prouinciarum fuere gentis primores, quos anonymus primates appellat, ac non modo plebi, verum etiam Hungaris nobilibus iurą dabant. Porro cum regni non fine multo labore, et fanguine aquifiti defenfio Hungaris incumberet, ita fancitum, ac deinceps obferuatum fuit, vt bello ingruente finguli capitanei prouinciarum fuarum Hungaros milites fub figna cogerent, pro patria tuenda fuismet fumti. bus militaturos. Quodfi quis aut indictae

femel expeditioni femet fubduxit, aut infa lutato duce ex caftris clam difceffit, fine mora e militiae, quae fola tum nobilitas fuit, honore ad plebeiam conditionem redactus, feuera fane poena ignauiam, aut inobedientiam expiauit (a). Quo loco mo, nendi funt lectores non ita haec accipi oportere, quafi foli milites, feu nobiles Hungari exclufis penitus ignobilibus ad bellum proficifcerentur: trahebant illi ingentem fecum armigerorum, calonum, et feruorum cateruam qui non modo dominis fuis praefto erant, verum etiam cum iisdem arma in hoftes expediebant. Quin etiam fi horum aliquis capitaneorum, militumue teftimonio, infigne quodpiam fortitudinis fpecimen edidiffe compertus fuit, a domino prius maqumiffus, terris donari, atque fic in militum numerum referri confueuit. Ex his, quae compendio mox retulimus, non forma fola regiminis Hungarici per Arpadum introducti; verum vna primorum regni a militibus, horum item a plebe difcrimen fatis fuperque intelligitur. Inter Primores fcilicet ac Primates cenfebantur; capitanei, prouinciarumque praefecti Milites: Magyari, Cumani, et Ruffi, quos in vnam quafi gen tem Kiouiae coaluiffe diximus, quin etiam non pauci ex regionum harum dominis, qui vltro Arpadi imperio fe fubiecerant, verorum gentis nobilium coetum efficiebant, ter

(a) Tripartiti. Parte I. Tit. III. §, 4. et 5g

reftresque, vt iura noftra loquuntur, erant domini non item promifcua illa feruorum calonumque turba, quae cum Magyaris, Cumanis, et Ruffis aduenerat, ciuilibus non minus, quam militaribus dominorum fuorum obfequiis dedita. Plebs denique, quam Hungari his in terris offenderant, faluamque reliquerant, feruilem rufticorum conditionem induit. Haec fi ita funt, quaeret fortaffe aliquis, vnde tanta poftea rufticorum Hungarorum multitudo propagata fuerit, vt non aliud fere, quam Hungaricum idioma vbiuis dominaretur. Verum id nemini profeeto aut mirum, aut incredibile videbitur qui cogitauerit, Pannones, Marahanos, Slauos, Ruthenos, Beffos, Rafcios, et Valachos ruricolas, in nouorum dominorum, per omnes regni partes difperforum gratiam, Hungaricum idioma condidiciffe, ita vt fui pene obliuifcerentur. Edifcere autem illud facile poterant, ex quotidiana cum dominis, aut eorumdem feruis, atque calonibus confuetudine. Vnde non immerito iam reiicienda videtur illorum opinio, qui plebeios Hungaros e folis illis militibus deriuandos putant, qui, quod expeditioni militari fe fubtraxerant, ad rufticam conditionem funt damnati. Quis enim credat in tanta poenae seueritate, tot ex nobilibus Hungaris ignauos reperiri potuiffe, vt ab his folis tanta agreftis populi multitudo propagaretur (a).

(a) Confer haec cum Verbötzii P. I. Tit. III. §. 3.

S. XI.

Ducum Hungariae feries ad Geifam vsque ducem.

Hunc in modum Scythicum in Europa imperium feliciter iterum reftitutum fuit. Succellus tam profperi laus praecipua ad Arpadum ducem pertinet, qui expeditionem totam infigni prudentia moderatus, populos tot lingua, moribusque diuerfos, non modo fibi fubiicere, verum etiam in officio continere nouerat. Morti vicinus Zoltanum filium, ex Ruffa coniuge fufceptum, regni haeredem, et fuccefforem inftituit, atque A. C. 907. diem fuum obiit. Tres fupra decem annos natus erat Zoltanus, cum regnum adiit: quapropter reipublicae adminiftratio curatoribus commiffa fuit. Conftituti item fupremi gentis iudices, quorum alteri Gyilae; Calcbae alteri nomen inditum lites hi domi forte enatas dirimebant, ac facinorofos ex legum praefcripto plectebant. Denique cum puer dux bello gerendo per aetatem impar effet, tres non fortitudine minus, quam fcientia militari infignes viri: Lebel, Bulfu, feu Bulchu, et Botond imperatoria cum poteftate rei militari funt praefecti. Poftquam autem ad maturam aetatem Zoltanus peruenit, illud ad communem regni falutem, ac fecuritatem inftituiffe memoratur, quod regni limites omni ex parte definiuerit, vt et vicini principes, ac ipfe etiam id, quod cuique proprium erat, noffent, atque tue

907.

« PreviousContinue »