inter fe, aut cum Hungaris intercederet, ex aequo dirimeret. Sed neque fapientiffimo hoc inftituto ardentes iam in fuorum animis inuidiae faces reftingui amplius potuere (a). S. V. Peffimus Hungariae ftatus ante irruptionem Sic nouis iterum regem inter, ac fubditos (a) M. Rogerius cap. II. III VIII. et XII. Chronicon (b) M. Rogerius carminis miferab. cap. X. tidiana plurium legionum ftipendia deeffet. Barones, et nobiles inde ab expeditione lerofolymitana nullum grauius experti bellum, fere iam ab armorum tractatione defueuerant, diuturnaeque pacis otio, martiali illo gentis fpiritu prope exftincto, totos fe fe molliori vitae rationi mancipauerant; erant nempe, vt eorum temporum aequalis Thomas archidiaconus Spalatenfis refert (a): Hungari longa pace diffoluti, ab armorum afperitate defueti, carnalibus enim gaudentes illecebris, ignauiae torpore marcebant. Etenim terra Hungarorum omnibus bonis locuples, et foecunda, caufam praeftabat filiis fuis, et rerum copia immoderatis deliciis delectari. Quod enim aliud erat iuuenilis aetatis ftudium, nifi polire caefariem, cutem mundare, virilem babitum in muliebrem cultum commutare; tota dies exquifitis conuiuiis, aut mollibus expendebatur iocis: nocturnos fopores vix hora diei ab ortu folis, tertia terminabat: cuncta quidem vitae fuae tempora in apricis filuis, et amoenis pratis cum vxoribus tranfigentes, non de bellorum ftrepitu cogitare poterant, qui non feria, fed ludicra quotidie tractabant. Ex eodem hoc longae pacis otio facile quis que intelliget, neminem in tota gente fuif fe, qui militari fcientia, atque vfu inftru ctus, (a) Hiftor. Salonitanee cap, XXXVIL ctus, bello tam difficili adminiftrando poffet §. VI. Incredibilis ad apparandum bellum domi fo cordia. Sub exitum anni 1240. complures nuncii 1240 PALMA P. 1. V v tocyus femet inftruerent, cum ipfe iufferit, ad comitis palatini caftra confluerent, hoftem in ipfis regni limitibus fortiter excepturi, ac, fi fortuna fauerit, etiam gloriofe reiecturi. Verum vtiliffima haec regis man. data a plerisque rifu funt excepta: alii diuturnae quieti iam affueti, Tartarorum aduentus famam pro inani terriculo habuere, alii rumorem hunc per epifcopos de induftria fparfum credidere, eo fine, vt fe a concilio, quod tum forte Gregorius IX. Romam indixerat, fpeciofo hoc praetextu liberarent: alii denique partem aliquam Tartarorum per Cumanos in Hungariam euocatam effe fibi perfuaferant, taciteque de hac irruptione gaudebant, quo fic rex malo fuo experiretur, quam inconfulte hactenus Cumanos prae Hungaris fouiffet. Vt adeo nemo fere effet, qui mandatis regiis obtemperarit, ac pauci admodum e finitimis Ruffiae rubrae comitatibus fe fe palatino coniunxerint. Interea Tartari exploratis diligenter in Hungariam itineribus, tri locis irruptionem decreuerant: pars Cadano duce a Moldauia in Tranffiluaniam, pars ductore Peta per Silefiam, et Mo-1 rauiam in regnum ingredi iuffa, fummus autem Tartarorum imperator Bathus recta e Ruffia rubra in Hungariam tranfire conftituit. Ac huic quidem ante ceteros fortune fauit, 1241 vbi enim XII. Martii A. 1241. fauces mon tium attigit, paucis, quos offenderat, palatini copiis internecione deletis, primus in Hungaria pedem fixit. Ladislaus comes palatinus aegre admodum fuga elapfus, ac cita tiffimis itineribus Budam delatus, regi tum forte cum antiftitibus, baronibus, et proceribus comitia habenti cladem fuam, et periculi, in quo Hungaria verfabatur, magnitudinem viuis depinxit coloribus. Tum enimvero fparfae prius de aduentu Tartarorum famae fides haberi coepit, ac licet hoftis potiorem iam regni partem inundauerat, tunc primum foluto conuentu finguli domum rediere, vt militem confcriberent, armis ce terisque rebus neceffariis prouiderent, ac fubinde ad caftra regia Peftinum deducerent. Rediere quidem non multo poft ex iis non pauci maiore animo, quam militum numero, ac apparatu inftructi: hic rurfus complures dies habendis de belli de belli gerendi ratio ne confiliis impenfi, tanta animorum, confiliorumque diffenfione, vt, quid demum agendum ellet, rex apud fe nequiret conftituere; magis enim de inueftigandis belli per Tartaros illati caufis, quam de illius propulfandi apparatu confultatum fuit. Illud demum omnium imprudentiffimo, ac prorfus deteftando confilio peruicere potiores belliduces, vt quoniam plerique, quamquam fal- · fo, opinabantur, Tartaros a Cumanis fuiffe euocatos, Kuthenus rex vna cum fuis cuftodiae daretur, quem etiam paucis poft diebus coorta feditione Hungari, Germanis immixti, fuperum, hominumque fidem implorantem, Bela rege infcio propriis in aedibus barbarum in modum obtruncarunt. Iniquae huius caedis poenas paulo poft dedere Hungari. Cumani enim, qui ad edictum Belae regis |