Page images
PDF
EPUB

tio verfabitur oratio noftra, nec admodum effe puto metuendum quid poffit fcientiæ infcitia, arti ignorantia objicere; quamvis hoc ipfum quod objiciat, quod verba faciat, quod in hac celebritate literatiffimæ concionis vel hifcere audeat, id totum ab arte precariò vel potius emendicato habet. Notum hoc effe reor, auditores, et receptum omnibus, magnum mundi opificem, cætera omnia cum fluxu et caduca pofuiffet, homini præter id quod mortale effet, divinam quandam auram, et quafi partem fui immifcuiffe, immortalem, indelebilem, lethi et interitus immunem; quæ poftquam in terris aliquandiu tanquam cœleftis hofpes, cafte, fancteque peregrinata effet, ad nativum cœlum furfum evibraret fe, debitamque ad fedem et patriam rever teretur: proinde nihil merito recenferi poffe in caufis noftræ beatitudinis, nifi id et illam fempiternam, et hanc civilem vitam aliqua ratione refpiciat. Ea propemodum fuffragiis omnium fola eft contemplatio, qua fine adminiftro corpore feducta et quafi conglobata in fe mens noftra incredibili voluptate immortalium deorum ævum imitatur, quæ tamen fine arte tota infrugifera est et injucunda, imo nulla. Quis enim rerum humanarum divinarumque ideas intueri digne poffit aut confiderare, quarum ferme nihil noffe queat, nifi animum per artem et difciplinam imbutum et excultum habuerit; ita prorfus ei cui artes defunt, interclufus effe videtur omnis aditus ad vitam beatam ipfam hanc animam altæ fapientiæ capacem et prope inexplebilem, aut fruftra nobis Deus, aut in pœnam dediffe videtur, nifi maxime voluiffet nos ad excelfam earum rerum cognitionem fublimes eniti, quarum tantum ardorem natura humanæ menti injecerat. Circumfpicite quaqua potestis univerfam hanc rerum faciem,illam fibi in gloriam tanti operis fummus artifex ædificavit; quanto altius ejus rationem infignem, ingentem fabricam, varietatem admirabilem inveftigamus, quod fine arte non poffumus, tanto plus authorem ejus admiratione noftra celebramus, et veluti quodam plaufu perfequimur, quod illi pergratum effe, certum ac persuasiffimum habeamus. Ecquid, auditores, putabimus tanta immenfi ætheris fpatia æternis accenfa atque diftin&ta ignibus, tot fuftinere concitatiffimos motus, tanta obire converfionum itinera ob hoc unum ut lucernam præbeant ignavis et pro

Sic

nis hominibus? et quafi facem præferant nobis infra torpentibus et defidiofis? nihil ineffe tam multiplici fructuum herbarumque proventui, præterquam fragilem viriditatis ornatum? Profecto fi tam injufti rerum æftimatores erimus, ut nihil ultra craffum fenfus intuitum perfequamur, non modo ferviliter et abjecte, fed inique et malitiofe cum benigno numine egiffe videbimur; cui per inertiam noftram, et quafi per invidiam titulorum magna pars, et tantæ potentiæ veneratio penitus intercidet. Si igitur dux et inchoatrix nobis ad beatitudinem fit eruditio, fi potentiffimo numini juffa et complacita, et ejus cum laude maxime conjuncta, certe non poteft fui cultores non efficere vel fumme beatos. Neque enim nefcius fum, auditores, contemplationem hanc qua tendimus ad id quod fumme expetendum eft, nullum habere poffe veræ beatitudinis guftum fine integritate vitæ, et morum innocentia; multos autem vel infigniter eruditos homines nefarios extitiffe, præterea iræ, odio, et pravis cupiditatibus obedientes; multos è contra literarum rudes viros probos atque optimos fe præstitisse; quid ergo? Num beatior ignorantia? minime vero. itaque eft, auditores, paucos fortaffe doctrina pra ftabiles fuæ civitatis corruptiffimi mores et illiteratorum hominum colluvies in nequitiam pertraxere, unius perdocti et prudentis viri induftria multos mortales ab arte impolitos in officio continuit: nimirum una domus, vir unus arte et fapientia præditus, velut magnum dei munus toti reipub. fatis effe poffit ad bonam frugem. Cæterum ubi nullæ vigent artes, ubi omnis exterminatur eruditio, ne ullum quidem ibi viri boni veftigium eft, graffatur immanitas atque horrida barbaries; hujus rei teftem appello non civitatem unam, aut provinciam, non gentem, fed quartam orbis terrarum partem Europam, qua tota fuperioribus aliquot fæculis omnes bonæ artes interierant, omnes tunc temporis academias præfides diu Mufæ reliquerant; pervaferat omnia, et occuparat cæca inertia, nihil audiebatur in fcholis præter infulfa stupidiffimorum monachorum dogmata, togam fcilicet nacta, per vacua roftra et pulpita, per fqualentes cathedras jactitavit se prophanum et informe monftrum, Ignorantia, Tum primuin lugere pietas, et extingui religio et peffum ire, adeo ut ex gravi vulnere, fero atque ægre vix in hunc ufque diem convaluerit. At vero, auditores, hoc in philofophia ratum,

et

et antiquum effe fatis conftat, omnis artis, omnifque fcientiæ perceptionem folius intellectus effe, virtutum ac probitatis domum atque delubrum effe voluntatem. Cum autem omnium judicio intellectus humanus cæteris animi facultatibus princeps et moderator præluceat, tum et ipfam voluntatem cæcam alioqui et obfcuram fuo fplendore temperat et colluftrat, illa veluti luna, luce lucet aliena. Quare demus hoc fane, et largiamur ultro, potiorem effe ad beatam vitam virtutem fine arte, quam artem fine virtute; at ubi femel fœlici nexu invicem confociatæ fuerint, ut maxime debent, et fæpiffime contingit, tum vero ftatim vultu erecto atque arduo fuperior longe apparet, atque emicat fcientia, cum rege et imperatore intellectu in excelfo locat fe, inde quafi humile et fub pedibus fpectat inferius quicquid agitur apud voluntatem; et deinceps in æternum excellentiam et claritudinem, majeftatemque divinæ proximam facile sibi afferit. Age defcendamus ad civilem vitam, quid in privata, quid in publica proficiat utraque videamus; taceo de arte quod fit pulcherrimum juventutis honeftamentum, ætatis virilis firmum præfidium, fenectutis ornamentum atque folatium. Prætereo et illud multos apud fuos nobiles, etiam P. R. principes poft egregia facinora, et rerum geftarum gloriam ex contentione et ftrepitu ambitionis ad literarum ftudium tanquam in portum ac dulce perfugium fe recipiffe; intellexere nimirum fenes præftantiffimi jam reliquam vitæ partem optimam optime oportere collocari; erant fummi inter homines, volebant his artibus non poftremi effe inter deos; petierant honores, nunc immortalitatem; in debellandis imperii hoftibus longe alia militia usi funt, cum morte maximo generis humani malo conflictaturi, ecce quæ tela fumpferint, quas legiones confcripferint, quo commeatu inftructi fuerint. Atqui maxima pars civilis beatitudinis in humana focietate et contrahendis amicitiis fere conftituta eft; doctiores plerofque difficiles, inurbanos, moribus incompofitis, nulla fandi gratia ad conciliandos hominum animos multi queruntur: fateor equidem, qui in ftudiis fere feclufus atque abditus eft, multo promptius effe Deos alloqui quam homines, five quod perpetuo fere domi eft apud fuperos infrequens rerum humanarum et vere peregrinus, five quod affidua rerum divinarum co

gitatione mens quafi grandior facta in tantis corporis anguftiis difficulter agitans fe minus habilis fit ad expuifitiores falutationum gefticulationes; at fi dignæ atque idoneæ contigerint amicitiæ nemo fanctius colit; quid enim jucundius, quid cogitari poteft beatius illis doctorum et graviffimorum hominum colloquiis, qualia fub illa platano plurima fæpe fertur habuiffe divinus Plato, digna certe quæ totius confluentis generis humani arrecto excipiantur filentio; at ftolide confabulari, alios aliis ad luxum et libidines morem gerere ea demum ignorantiæ eft amicitia, aut certe amicitiæ ignorantia. Quinetiam fi hæc civilis beatitudo in honefta liberaque oblectatione animi confiftit, ea profecto doctrinæ et arti repofita eft voluptas, quæ cæ teras omnes facile fuperet; quid omnem cœli fiderumque morem tenuiffe? omnis aeris motus et viciffitudines, five augufto fulminum fonitu, aut crinitis ardoribus inertes animos perterrefaciat, five in nivem et grandinem obrigefcat, five denique in pluvia et rore mollis et placidus defcendat; tum alternantes ventos perdidiciffe, omnefque halitus aut vapores quos terra aut mare eructat; ftirpium deinde vires occultas, metallorumque calluiffe, fingulorum etiam animantium naturam, et fi fieri poteft, fenfus intellexiffe; hinc accuratiffimam corporis humani fabricam et medicinam; poftremo divinam animi vim et vigorem, et fi qua de illis qui lares, et genii, et dæmonia vocantur ad nos pervenit cognitio? Infinita ad hæc alia, quorum bonam partem didiciffe licuerit, antequam ego cuncta enumeraverim. Sic tandem, auditores, cum omnimoda femel eruditio fuos orbes confecerit, non contentus ifte fpiritus tenebricofo hoc ergastulo eoufque late aget se, donec et ipfum mundum, et ultra longe divina quadam magnitudine expatiata compleverit. Tum demum plerique cafus atque eventus rerum ita fubito emergent, ut ei, qui hanc arcem fapientiæ adeptus eft, nihil pene incautum, nihil fortuitum in vita poffit accidere; videbitur fane is effe, cujus imperio et dominationi aftra obtemperent, terra et mare obfecundent, venti tempeftatefque morigeræ fint; cui denique ipfa parens natura in deditionem fe tradiderit, plane ac fi quis deus abdicato mundi imperio, huic jus ejus, et leges, administrationemque tanquam præfectori cuidam commififfet.

Huc

quan

quanta accedit animi voluptas, per omnes gentium hiftorias et loca pervolare regnorum, nationum, urbium, populorum status mutationefque ad prudentiam, et mores animadvertere: hoc eft, auditores, omni ætati quafi vivus interesse, et velut ipfius temporis nafci contemporaneus; profecto cum nominis noftri gloriæ in futurum profpeximus, hoc erit ab utero vitam retro extendere et porrigere, et nolenti fato anteactam quandam immortalitatem extorquere. Mitto illud cui quid poteft æquiparari? Multarum gentium oraculum effe, domum quafi templum habere, effe quos reges et refpublicæ ad fe invitent, cujus vifendi gratia finitimique exterique concurrant, quem alii vel femel vi diffe quafi quoddam bene meritum glorientur; hæc ftudiorum præmia, hos fructus eruditio fuis cultoribus in privata vita præftare, et poteft, et fæpe folet. At quid in publica? Sane ad majeftatis faftigium paucos evexit laus doctrinæ, nec probitatis multò plures. Nimirum, illi apud fe regno fruuntur, omni terrarum ditione longe gloriofiori: et quis fine ambitionis infamia geminum affectat regnum? addam hoc tamen amplius, duos tantum adhuc fuiffe qui quafi cœlitus datum univerfum terrarum orbem habuere, et fupra omnes reges et dynaftas æquale diis ipfis partiti funt imperium, Alexandrum nempe Magnum et Octavium Cæfarem, eofque ambos philofophiæ alumnos. Perinde ac fi quoddam electionis exemplar divinitus exhibitum effet hominibus, quali potiffimum viro clavum et habenas rerum credi oporteret. At multæ refp. fine literis, rebus geftis et opulentia claruere. Spartanorum quidem, qui ad literarum ftudium contulerint fe, pauci memorantur; Romani intra urbis mœnia philofophiam fero receperunt; at illi legislatore ufi funt Lycurgo, qui et philofophus fuit et poetarum adeo ftudiofus, ut Homeri fcripta per Ioniam fparfa fumma cura primus collegerit. Hi poft varios in urbe motus et perturbationes ægre fe fuftentare valentes, ab Athenis ea tempeftate artium ftudio florentiffimis, leges decemvirales, quæ et duodecim tabulæ dictæ funt, miffis legatis emendicarunt. Quid fi hodiernos Turcas per opima Afiæ regna rerum late potitos omnis literaturæ ignaros nobis objiciant? Equidem in ea repub. (fi tamen crudeliffimorum hominum per vim et cædem arrepta potentia, quos unum in locum fceleris confenfus convocavit,

I

conti

« PreviousContinue »