CAP. VIII. De Axiomate disjuncto. "Axioma disjunctum eft axioma fegregativum, cujus conjunctio eft disjunctiva." Út," aut dies eft, aut nox eft. Aut vera eft hæc enunciatio, aut falfa." Nam ut ex Cicerone citatur hoc exemplum," omnis enuntiatio vera eft aut falfa," videtur effe diftributio potius quàm disjunctio. Distributio autem quatenus de toto divifo partes enuntiantur, axioma fimplex et generale eft, adeoque non compofitum nedum disjunctum. Neque enim diftributionis partes, quamvis inter fe oppofitæ, oppofitionem vel disjunctionem ullam faciunt, fed eidem toti fubjiciuntur, et in ejufdem fimplicis axiomatis confequente verbi vinculo cum toto, quod antecedens eft, confentiunt; at extra diftributionem, ubi non de toto, fed de aliqua ejus parte vel fpecie enunciantur, tum demum axioma disjunctum efficiunt: ut, quod fupra posuimus, "hæc enuntiatio aut vera est aut falfa.” "Hic fignificatur è disjunctis unicum verum effe." Nempe quia oppofita hic fola difponi debent. Atque id femper à differente fignificatur, tametfi aliquando accidit, ut disjunctorum vel plura uno, vel nullum omninò verum fit. Negatio igitur et contradictio erit, "non aut dies aut nox eft." "Et contradictione fignificatur, non neceffario alterutrum verum effe." "Nam fi disjunctio abfolutè vera eft, eft etiam neceffaria; partefque disjunctæ funt "oppofita fine ullo medio." De quibus vide fuperioris libri caput de contradi centibus. "Veruntamen quamvis abfolutè vera disjunctio, neceffaria quoque fit; tamen nihil neceffe eft partes feparatim neceffarias effe.' Ut, "cras aut pluet aut non pluet," disjunctio eft neceffaria, quia ex contradicentibus conftat, quæ funt contra ria fine medio: et tamen, "cras pluet et cras non pluet," utrumque contingens axioma eft. Sic, " homo aut bonus eft aut non bonus, &c." "Nam disjunctionis neceffitas pendet è neceffaria par tium oppofitione et disjunctione, non ex earum neceffaria veritate." Hinc argumentum illud diffolvitur Chryfippi Stoici aliorumque veterum, apud Ciceronem de Fato; quo probare funt conati, futura omnia effe neceffaria et quafi fatalia, eò quòd neceffe fit ea aut vera effe aut falfa. Disjunctio quidem, ut diximus, neceffaria eft; pars tamen disjunctionis alterutra talis erit, qualis caufa ejus eft; five neceffaria, five contingens, i. e. vel libera vel fortuita. Atque hæc de neceffaria disjunctione, cujus judicium fcientia eft. "Disjunctio autem fæpe eft ex conditione." "Ut fi quæratur utrum Cleon venerit an Socrates, quia ita pactum fi alterutrum tantum venturum effe." "Itaque fi disjunctio fit contingens (contingens autem eft, fi partes medium habent) non eft abfolutè vera, fed tantum opinabilis." Qualis eft frequenter in hominum ufu. Ut Cæfar ad matrem: "hodie me aut pontificem videbis, aut exulem.” Ovid, in epiftola Leandri, "Aut mihi continget felix audacia falvo, CAP. IX. De Syllogifmo et ejus Partibus. Atque ejufmodi difpofitio eft axiomatica five noëtica axiomatis per fe manifefti: fequitur dianoëtica. "Dianoëtica eft cùm aliud axioma ex alio deducitur." Vox Græca diavola, mentis et rationis difcurfum fignificat; qui tum fit maximè cùm fententia alia ex alia ratiocinando deducitur. "Difpofitio dianoëtica eft fyllogifmus aut methodus." X 4 "Syl "Syllogifmus eft difpofitio dianoëtica qua quæftio cum argumento ita difponitur, ut pofito antecedente, neceffariò concludatur." Eft dianoia eft ergo difcurfus mentis ac rationis quo aliud ex alio ratiocinando colligitur: eam ratiocinantis quafi collectionem vox ipfa fyllogifmi fignificat: quæ quidem collectio five deductio ab intellectus humani imbecillitate profecta eft: quæ cùm rerum veritatem et falfitatem primo intuitu perfpicere in axiomate non poteft, ad fyllogifmum fe confert, in quo de confequentia et inconfequentia earum judicare poffit. "Cùm itaque axioma dubium eft, quæftio efficitur, et ad ejus fidem tertio argumento eft opus cum quæftione collocato." Quæftionis partes vulgò termini appellantur; et antecedens quidem minor terminus, confequens major terminus dicitur: quia antecedente latius ferè eft confequens. Tertium autem argumentum ab Ariftot. medium et medius terminus dicitur. Non quod femper medius inter duos quæftionis terminos in fyllogifmo collocetur, fed eò quòd quafi arbiter de confenfu eorum inter fe aut diffenfu, disceptat et judicat. Atque hæc funt tria illa argumenta, ex quibus folis omnis fyllogifmus conficitur; duo fcilicet queftionis, et tertium argumentum ; quæ vulgò "tres termini” dicuntur. Termini autem ifti non femper fimplices funt voces, fed orationes nonnunquam longiufcula; nec femper cafibus rectis, fed obliquis interdum efferuntur. "Partes fyllogifmi duæ funt; antecedens et confequens. Antecedens fyllogifmi pars eft, in qua quæftio cum argumento difponitur." Syllogifmi antecedens partes duas habet, propofitionem et affumptionem: quæ vulgò præmiffæ nominan tur. .. Propofitio eft prior pars antecedentis, qua quæftionis faltem confequens cum argumento difponitur." "Saltem;" quia nonnunquam tota quæftio cum argumento in propofitione difponitur, ut infra patebit. Propofitio vulgò "major" dicitur; vel quia majorem . vim habet (eft enim argumentationis quafi bafis et fundamentum) vel quia major terminus, i. e. confequens quæftionis in propofitione collocatur. "Aflpump "Affumptio eft fecunda pars antecedentis, quæ affumitur è propofitione." Affumitur enim inde vel tertium argumentum vel tota affumptio, ut infra perfpicietur. Hinc itaque argumentum tertium, five medius terminus, dignofcitur, quòd bis poni, tur ante conclufionem. Affumptio vulgo "minor propo fitio" dicitur, vel quia minorem vim obtinet, ex propofitione videlicet deductam; vel quia minor terminus, i. e. antecedens quæftionis, in ea fæpe difponi foleat, non fem per, ut infra intelligemus. "Syllogifmi autem pars confequens eft, quæ complectitur partes quæftionis, eamque concludit. Unde complec tio et conclufio dicitur." . Hinc fequitur, conclufionem et verbis et terminorum ordine, eandem planè effe cum propofita quæftione oportere; alioqui fyllogifmi fidem claudicare, et quafi depofitum нon reddere. Secundo hinc intelligitur illa regula, "tertium argumentum five medius terminus nunquam ingreditur conclufionem." Ratio eft, quia medium non eft id quòd concluditur, neque de quo quicquam; fed id, quo adhibito, quæftio concluditur, vel duo ejus termini inter fe confentire aut diffentire judicantur. Medius itaque terminus aut ulla pars ejus in conclufione fi fit, fyllogifmum vitiofum facit; id facillime deprehenditur, fi non folum quæftio propofita, fed præterea aliquid quod bis erat in præmiffis repetitum, conclufionem intrat. " Cùm autem in omni fyllogifmo, ut ex ejus definitione conftat, quæftio cum argumento ita difponatur, ut pofito àntecedente, i.e. conceffis præmiffis, neceffariò concludatur : quæ neceffitas non confequentis, fed confequentiæ, non materiæ, fed formæ eft; hinc intelligitur, nullam in fyllogifmi forma differentiam effe contingentis et neceffarii, fed fyllogifmum omnem neceffario concludere, tefte etiam Ariftot. Prior. 1, 33, eamque neceffitatem ex legitima difpofitione quæftionis cum tertio argumento, non ex neceffaria partium in antecedente difpofitarum veritate pendere. Unde et illi redarguuntur, qui vulgò dividunt fyllogifmum in dialecticum et apodicticum, probabilem fcilicet et demonftrativum, five neceffarium, cùm et illa diftinctio axiomatum fit, et fyllogifmi confequentia tam in contingenti, immo in falfo neceffaria fit, quàm in vero et neceffario; immo ex falfis præmiffis conclufio nunc vera nunc falfa neceffariò fequatur: ut," omnis leo eft quadrupes: Socrates eft leo; ergo Socrates eft quadrupes." In quo fimile quiddam habet fyllogifmus axiomati connexo, et fortaffe originem ab eo ducit: nam ut connexum neceffarium effe poteft ex falfis partibus, modò ipfa connexio fit vera; ut, "fi leo eft quadrupes, et Socrates leo, Socrates neceffario eft quadrupes;" fic fyllogifmus neceffariò concludit ex veris quidem partibus nil nifi verum, ex falfis et falfum et verum, modò ipfa difpofitio fit legitima. Quòd autem Ariftotelici fyllogifmum dividunt in verum et falfum five apparentem ; verum, cujus materia vera est; in dialecticum five probabilem, cujus materia contingens eft, et apodicticum five demonftrativum ac neceffarium, eumque vel perfectum, quæ vocatur dior five à priori, quo accidens de fubjecto per caufam vel efficientem vel finalem pofitam quidem affirmatur, remotam verò negatur; et in imperfectum quæ vocatur rör. five à pofteriori, quo accidens de fubjecto per effectum probatur; hæc quidem divifio, qualifcunque eft, cùm axiomatis propria fit, et vel ad formam fyllogifmi ut in dialectico et apodictico, vel omninò ad artem, ut in falso five fophiftico, nihil pertineat, melius rejicitur, APPENDIX. De Paralogifmis qui hac generali doctrina fyllogifmi redarguuntur. Atque hæc fyllogifmi doctrina generalis fuit. Et rec tum quidem index eft fui et obliqui, et veritatis doctrina rectè tradita, errorem omnem ipfa per fe indicat atque etiam redarguit. Verùm cùm non fit ea cujufque hominis perfpicacia aut ingenii felicitas, ut vel omnes technas adverfarii animadvertere ex ipfis regulis, vel omnes artis regulas memoria tenere femper queat, alienum non erit de præcipuis captionibus quæ committere in hanc generalem fyllogifmi doctrinam folent, feorfim hic aliquid monere. Cùm |