five caufæ fint, non erit re&ta fubordinatio firmaque connexio, forites probus non erit: ut, "ex malis moribus exiftunt bonæ leges; ex bonis legibus falus reip.; ex reip. falute bona omnia; ergo ex moribus malis bona omnia," Hic caufæ per fe male fubordinantur caufæ per accidens.

Fallit hic etiam: "fi nullum tempus effet, nox non effet; fi nox non effet, dies effet; fi dies effet, aliquod tempus effet; ergo, fi nullum tempus effet, aliquod tempus effet." Nam fi nullum tempus effet, certè nec dies effet: fallit ergo in propofitione fecunda; quæ non verè continuatur; fed ponit effectum, fublata caufa. Cætera forites vitia habet cum aliis fyllogifmi fpeciebus communia.

CAP. XVII.

De Methodo.

"Methodus eft difpofitio dianoëtica variorum axiomatum homogeneorum pro naturæ fuæ claritate præpofitorum, unde omnium inter fe convenientia judicatur, memoriáque comprehenditur."

Methodi permagnus eft in omni vita ufus, magna proinde laus. Hanc Plato, in Philebo, effe ait "donum hominibus divinitus datum.' Ariftoteles etiam "ordinem in maximis bonis" numeravit. Fabius," Nec mihi," inquit, "errare videntur, qui ipfam rerum naturam ftare ordine putant: quo confufo, peritura funt omnia."

Eft autem methodus difpofitio variorum axiomatum homogeneorum, i. e. eorum quæ ad eandem rem pertinent, eandemque ad finem referuntur. Homogenea nifi fuerint, fubordinata fibi invicem effe non poterunt, adeóque ne ordinata quidem. Itaque arithmeticum in geometria, geometricum in arithmetica veluti heterogenium et alienum methodus excludit. Pro naturæ autem fuæ claritate axiomata quæque præponenda funt, prout argumenta priora, notiora, illuftriora complectuntur. Prima autem præcedant an orta à primis parum refert, cùm utrorumque eadem affectio fit.

"Atque

66

Atque ut fpectatur in axiomate veritas aut falfitas, in fyllogifmo confequentia et inconfequentia; fic in methodo confideratur, ut per fe clarius præcedat, obfcurius fequatur; omninòque ordo et confufio judicatur. Sic difponetur ex homogeneis axiomatis primo loco abfoluta notione primum, fecundo fecundum, tertio tertium, et ita deinceps.

Prius autem ficut et pofterius quinque modis dicimus : tempore, ut fenem juvene; natura, ut caufam effecto, genus fpecie; quicquid denique exiftendi confecutione eft prius; i. e. quod alio pofito, ponitur; et quo pofito, aliud non ponitur, ut unitas binario: nonnunquam etiam ubi confecutio reciproca eft, quod fimul eft tempore, natura tamen eft prius, ut fol fuo lumine. Bifariam etiam dicitur prius natura; generante fcilicet, ut partes toto, fimplex compofito, media fine; vel intendente, ut totum partibus, compofitum fimplici, finis mediis. Prius difpofitione five loco dicitur, quod initio eft proprius; ut in dicendo, narratio confirmatione. Prius dignitate; ut magiftratus cive, aurum argento, virtus auro. Prius denique cognitione, quod cognitu facilius eft: idque vel in fe, vel nobis: in fe quod natura eft prius; nobis, quod pofterius eft, et senfibus objectum illa perfectior eft cognitio, hæc imperfectior.

"Ideòque methodus ab univerfalibus, ut quæ caufas contineant, ad fingularia perpetuò progreditur." Adeoque ab antecedentibus omninò et abfolutè notioribus ad confequentia ignota declarandum.

Unde intelligitur agi hic de methodo tradendi five docendi, quæ analytica rectè dicitur, non inveniendi. Methodus n. inveniendi quæ à Platone dicitur "fynthetica," procedit à fingularibus quæ tempore funt priora, fenfibufque fe prius offerunt; quorum inductione generales notiones colliguntur: methodus autem docendi five inventa et judicata difponendi, de qua hic agitur; contraria via, ut etiam docet Arift. 1 Metaph. c. 1, et 2, procedit ab univerfalibus, quæ natura funt priora et notiora; non quo prius aut facilius cognofcantur, fed quòd pofteaquam funt cognita, præcedunt notionis natura et claritate quanto sunt à fenfibus remotiora. Sic generales rerum fpecies (ut optici etiam docent) citius in fenfus incurrunt: et advenientem aliquem, judico prius animal effe quàm hominem, et

hominem quàm Socratem. Atque hanc folam methodum Ariftot. paffim docuit.

"Sed methodi unitatem exempli doctrinarum et artium præcipuè demonftrant, præcipuèque vindicant.

"Quibus quamvis omnes regulæ generales fint et univerfales, tamen earum gradus diftinguuntur: quantóque unaquæque generalior erit, tanto magis præcedet.

"Generaliffima loco et ordine prima erit, quia lumine et notitia prima est.

"Subalternæ confequentur, quia claritate funt proximæ : utque ex his naturæ notiores præponentur, minus notæ fubftituentur.

"Tandemque fpecialiffima conftituentur.

"Definitio itaque generaliffima prima erit;" caufas n. continet definitioni confectaria fubjungentur, five proprietatum fi quæ funt et ex definitione per fe non patent, explicationis diftributio fequetur.

66

Quæ fi multiplex fuerit, præcedet in partes integras partitio, fequetur divifio in fpecies. Partefque ipfæ et species eodem ordine funt rurfus tractandæ ac definiendæ, quo diftributæ fuerint.

"Et tranfitionum vinculis fi longior inter eas interfit explicatio, colligandæ funt: id n. auditorem reficit ac re

Tranfitio autem vel perfecta eft vel imperfecta. Perfecta, quæ breviter et quid dictum fit et quid fequatur, oftendit: qualis illa hujus libri fecundi initio " adhuc prima artis logicæ pars fuit," &c. Imperfecta eft quæ alterutrum duntaxat oftendit vel quid dictum fit, vel quid fequatur: qualis illa l. 1, c. 18, " argumenta fimplicia ita fuerunt," &c.

Exemplo fit grammatica. Hujus definitio, ut quæ generaliffima fit, ex lege methodi primo loco ftatuatur; ars fcilicet bene loquendi: fecundo loco erit grammaticæ partitio, in etymologiam et fyntaxin; tum etymologia, quæ de vocibus agit, definiatur; dein vocis partes in literis et fyllabis, fpeciesque in vocibus numeri et fine numero fubfequantur, exituumque tranfitiones fuis locis collocentur : atque ita omnium etymologiæ partium definitiones, diftributiones,

butiones, colligationes, exempla denique fpecialiffima in fingulis difponentur: idemque in fyntaxi fiet. Hanc viam omnes artes fibi propofuerunt.

" fyn

Moderni quidem duplicem methodum inftituunt, theticam et analyticam: illam fcientiis theoreticis tradendis, phyficæ puta vel mathematicæ magis accommodatam; quạ partes fcientiæ ita difponuntur, ut à fubjecto contemplationis univerfali ad particularia, à fimplicibus ad compofita progreffus fiat: fic phyfica exorditur à corporis naturalis definitione; ad ejus deinde caufas vel partes affectionesque generales ad fpecies denique progreditur. Methodum analyticam definiunt, qua ita difponuntur partes fcientiæ practicæ ut à notione finis fiat progreffus ad notitiam principiorum vel mediorum, ad illum finem affequendum: fic in ethicis à fine, fcilicet beatitudine, ad media, nempe virtutes proceditur: Verùm cùm hac utraque methodus una eademque via, a definitione fcilicet generaliffima, five illa fubjectum five finem generalem contineat, ad minus generalia, à notioribus ad minus nota, à fimplicibus ad compofita æque utrobique dividendo progrediatur, non videtur ob diverfam in definitione generali, illic fubjecti, hic finis .mentionem, duplicem effe methodum conftituendam ; fed unam potius, artium quidem tradendarum, eamque analyticam effe dicendam.

Atqui methodus non folùm in materia artium et doctrinarum adhibetur, fed in omnibus rebus quas facilè et perfpicuè docere volumus.

"Ideoque poetæ, oratores, omnefque omninò fcriptores, quoties docendum fibi auditorem proponunt, hanc viam fequi volunt, quamvis non ufquequaque ingrediantur atque infiftant."

Sic Virgilius, in Georgicis, diftribuit propofitam materiam in quatuor partes, ut antedictum eft: primoque libro res communes perfequitur, ut aftrologiam, meteorologiam, deque fegetibus et earum cultu differit, quæ pars operis prima erat, tumque tranfitio adhibetur initio fecundi libri.

"Hactenus arvorum cultus," &c.

Dein fcribit generaliter de arboribus, tum fpecialiter de vitibus. Sic toto opere, generaliffimum, primo; fubal

terna,

terna, medio; fpecialiffima, extremo loco ponere ftuduit. Eandem Ovidius, in Faftis, difpofitionis hujus gratiam fequitur. Proponit initio fummam operis.

Tempora cum caufis Latium digesta per annum," &c.

Mox imploratione facta, partitionem anni ftatuit. Tum communes differentias interpretatus diei fafti, nefasti, &c. Tandem unumquemque menfem fuo loco perfequitur, et ordinis hujus à generalibus ad fpecialia ftudium fuum præfatione indicat.

"Hæc mihi dicta femel, totis hærentia faftis,
Ne feriem rerum fcindere cogar, erunt.'

"Oratores in proœmio; narratione, confirmatione, peroratione hunc ordinem affectant, eumque artis et naturæ et rei ordinem appellant, et interdum ftudiofis affectantur."

Ut in Verrem, Cicero primùm proponendo tum partiendo. "Quæftor," inquit, "Cn. Papyrio cof. fuifti abhinc annos quatuordecim, et ex illa die ad hanc diem quæ fecifti, in judicium voco," &c. Propofitio hic et definitio fummæ rei eft, tanquam in hoc judicio generaliffima. Partitio fequitur: hi funt anni, &c., quare hæc eadem erit quadripartita diftributio totius accufationis meæ.' Quas partes quatuor earumque partium particulas deinceps fuo quamque ordine et loco tractat, et tranfitionibus copulat; tres primas tertio libro; et fic deinceps.

"Hæc igitur in variis axiomatis homogeneis fuo vel fyllogifmi judicio notis methodus erit, quoties perfpicuè res docenda erit."

At cùm delectatione motuve aliquo majore ab oratore quovis aut poeta, ut quibufcum vulgo potiffimum res eft, ducendus erit auditor, crypfis methodi ferè adhibebitur; homogenea quædam rejicientur, ut definitionum, partiti onum, tranfitionumque lumina. Quædam affumentur heterogenea, velut digreffiones à re, et in re commorationes. Et præcipuè rerum ordo invertetur.

Sed oratoribus et poetis fua methodi ratio relinquenda eft; vel faltem iis, qui oratoriam et poeticam docent.