Hactenus prædicti reges fubditis fuis, bellum iis in locis ob rationes fuas privatim fufcipientibus, non defuerunt: tametfi, propter potentiam Hifpanicæ factionis fupradi&tæ, publicè, pro eo ac debuerant, et exiftimatione gentis priftina dignum erat, caufam eorum fufcipere noluerunt. Et nobis certè contumeliofum æquè et indignum fuiffet, quibus, largiente Deo, tot naves ad omnem maritimi belli ufum ornatæ atque inftru&tæ in promptu erant, fi eas carie potius corrumpi otiofas domi voluiffemus, quam ad ulcifcendum Anglorum, quidni etiam dicam, Indorum fanguinem, ab Hifpanis tam injuftè tam inhumanè totiéfque fufum, illis in locis ufui effe: quandoquidem "Deus fecit ex uno fanguine totam gentem hominum ut habitaret fuper univerfa fuperficie terræ, definitis præftitutis temporibus, et pofitis terminis habitationis eorum." Et certè Deus, quocunque id tempore, cujufcunque id manu adminiftrandum fit, tanti fanguinis innocentiffimi, tantarum cædium, quibus tot millia Indorum ab Hifpanis tam barbarè occifa funt, tantarum denique injuriarum, quibus illæ gentes miferè funt ab iifdem vexatæ atque oppreffa, certiflimas aliquando pœnas repetiturus eft.

Verum ad communem hominum inter fe neceffitudinem, quæ fraterna fanè eft, quæque facit ut graviffimæ et atrociffimæ quorumvis mortalium injuriæ ad reliquos omnes pertinere quodammodò videantur, neceffe non eft ut recurramus: cum ipforum hominum noftrorum factæ cædes ac fpoliationes fatis caufæ quamobrem à nobis illa nuper expeditio fufcepta fit, fatifque juftam vindicandi materiam dederint: ut nequid præterea noftrarum in præfentia rationum, ut ne in futurum etiam noftram ipfam fociorúmque incolumitatem, eorum præfertim qui orthodoxam religionem colunt, confideremus; ut alias denique caufas, quæ illam nobis expeditionem fuaferunt, quafque nunc figillatim enumerare confilium non eft, omittamus: cum non caufæ fingulæ, fed ipfius rei jus atque æquitas declaranda nobis proponatur. Quod ut clarius faciamus, et generatim dicta particulatim explicemus, ad præterita referre oculos paulifper oportebit : quæque inter Anglos atque Hifpanos tranfacta fint, quo ftatu res eorum utrinque, ad fe mutuò quod attinet, fuerint, ex quo et perluftrata primò

Оссі

Occidentalis Indiæ ora, et reformata religio eft, strictim percurrere. Quæ duæ res maximæ, cùm eodem ferè tempore accidiffent, permagnas ubique converfiones orbis terrarum rebus attulere; ad Anglos præfertim et Hifpanos quod fpectat, qui diverfam ab eo tempore et penè contrariam res fuas agendi rationem fecuti funt. Tametfi enim rex proximus, ejufque pater, adverfis fermè totius populi Anglicani ftudiis atque fententiis, duo fœdera cum Hifpanis quoquo modo farferunt, diverfi tamen illi utrorumque fenfus ac ftudia ex diverfa religione nata, perpetuæque in Occidentali India controverfiæ, et Hifpanorum fimul, dum fuis illic thefauris metuunt, fufpiciones de Anglis ab initio conceptæ, cum hujus reipublicæ conatus in affequenda æquis atque honestis conditionibus pace inutiles nuper reddidere, tum præcipuas re vera caufas Philippo fecundo præbuere, ut, regnante Elizabetha, antiquum illud diúque inviolatum fœdus, quod huic genti cum majoribus ejus, tam Burgundici quam Caftellani generis intercefferat, rumperet, et illato illi reginæ bello, nationem hanc totam fubigendam fibi proponeret, idque ipfum anno fupra millefimum quingentefimo octuagefimóque octavo (dum interea de pace ftabilienda agebatur) omni impetu aggrederetur: quod quidem in Anglorum animis neceffe eft adhuc altè refidere, neque inde poffe facilè evelli. Et quanquam poftea pax quædam et commercium in Europa fuit (quamvis ejufmodi nunquam ut Anglorum quifquam fuam profiteri religionem in Hifpanica ditione, aut facra Biblia habere domi, ne in navi quidem aufus fuerit) in Occidentali tamen India Hifpanus nunquam ex eo tempore, aut pacem effe aut commercium eft paffus; etiamfi in illo fœdere Henrici octavi regis Angliæ, cum Carolo quinto imperatore anno millefimo quingentefimo quadragefimo fecundo de utraque illa re difertis verbis conveniffet; in quo fœdere nominatim pax atque liberum commercium inter utrófque et utrorúmque populos per omnem alterutrius ditionem, portus, et territoria quæcunque fancitum eft, fine ulla Occidentalis India exceptione, quamvis illam tunc temporis imperator ille ob. tineret.

Quod autem ad articulum pacis per univerfum terrarum orbem colendæ, is quidem articulus in omnibus pacis fœderibus, quæ inter utramque gentem unquam extitere, dilu

I

cidè

cidè continetur, neque ulla de commercio ullo in fœdere exceptio habetur ante illud anni millefimi fexcentefimi quarti, cum quo foedus illud poftremum anni millefimi fexcentefimi trigefimi hac de re per omnia confentit. In quibus duobus proximis fœderibus, per omnes atque fingulos utriufque imperii fines commercium convenit, “ Quibus in locis ante bellum" inter Philippum fecundum Hifpaniæ regem, et Elizabetham Angliæ reginam" fuit commercium juxta et fecundum ufum et obfervantiam antiquorum foederum et tractatuum ante" id tempus ini.

torum.

66

Hæc ipfa foederum verba funt; quæ rem dubiam relinquunt, atque ita rex Jacobus pacem cum Hifpanis quoquo modo conficere fatis habuit, cùm eandem de pace tractationem refumeret, quæ paulò antè mortem Elizabethæ inchoata fuerat, in qua etiam tractatione fuis illa deputatis inter cætera mandaverat, ut de commercio libero in Occidentali India habendo inftantèr agerent.

Verum rex Jacobus (qui pacis cum Hifpanis faciendæ admodùm erat cupidus) ita iftam claufulam relinquere contentus erat, ut utrique parti eam fuo modo interpretandi facultas effet; quanquam fi illa verba, "ufus et obfervantia antiquorum foederum et tractatuum," fic intelligenda funt (ut par est) juxta et fecundum id quod jure fieri debuit, non juxta et fecundum quod ex parte Hispanorum ad manifeftiffimam eorum violationem factum eft, quæ Anglis querimoniarum, utrifque diffidiorum materia perpetua erat, ex ipfis antiquorum fœderum difertis verbis clariffimum eft, per omnem Hifpanorum ditionem, quæcunque illa effet, tam commercii quam pacis jus Anglis fuiffe.

Cæterùm fi antiqua foedera et pactiones fervandi ratio ab eorum manifefta violatione petenda eft, habent Hifpani obtentum aliquem fic interpretandi illam in poftremis foederibus claufulam, quafi commercium illis in locis exciperet. Et tamen ad dimidiam ufque illius temporis partem quod inter fupradictum foedus 1542, et initium belli à Philippo fecundo contra Elizabetham fufcepti interceffit, quantum ipfis ex rebus geftis intelligi poteft, haud minus permitti illis in locis quam prohiberi commercium apparet. At pofteaquam Hifpani commercium omnino recufarunt, à

permu

permutandis mercibus ad alternandos ictus ac vulnera deventum eft, tam ante bellum inter Philippum et Elizabetham ortum, quam poft pacem ab Jacobo rege anno 1604 factam; alteramque ab ejus filio anno 1630, ita tamen ut hinc commercium per Europam non interpellaretur; tametfi nunc primum Hifpaniæ rex, poft hanc nuper noftrarum rerum retentionem, eorum locorum controverfias ad hæc etiam Europæ loca propagandas interpretatus eft.

Verùm neque in foederum interpretatione, neque in jure commercii ex illis fœderibus, aliave ratione habendi infifti mus; quafi in iis fundamenta hujus diffidii jacienda neceffariò fint, cum id clariffimis atque evidentiffimis rationibus nitatur, quod ftatim planum faciemus. Sunt tamen ejusmodi nonnulla, quæ, etfi bellum iis fundari non ita neceffe eft, poffunt, neque injuria, impedimenta effe fanciendæ pacis, aut inftaurandi faltem foederis, in quo ea non conceduntur, vel quæ in prioribus pactis conceffa funt, vel non immeritò expectari queunt. Quod etiam pro refponfo effe poteft ad id quod quæritur, quare, quandoquidem antiqua fœdera cum aliis omnibus populis redintegravimus, idem cum Hifpaniæ rege non fecimus; neque continuò nos in conditionibus fœderis dextrum ejus oculum, multóque minùs ambos (quod objicitur) ejus oculos poftulaffe, fi crudeliffimæ inquifitioni obnoxii effe, ubi commercium permiffum eft, noluimus, dandúmque nobis commercium inftitimus, unde, neque per antiqua foedera, neque communi jure, excludendi fumus. Tametfi enim rex Hifpania id fumpfit fibi ut nobis commercii leges finéfque præfcriberet, Romani pontificis lege quadam fretus, qua is omne commercium cum Turcis, Judæis, aliifque infidelibus vetat *, eoque nomine etiam pacis tempore naves ejus bellicæ aliis etiam in locis præterquam in India Occidentali noftras naves ceperunt et expilarunt, et quanquam fimili papæ authoritate ejufque donationis titulo jus in Indos fibi vendicat,

*Gulielmus Stephanus Briftolenfis, aliique mercatores aliquot Londinenfes anno 1606 et 1607, cùm per oram Mauritaniæ tribus cum navibus commercium cum illis populis haberent, Hifpaniæ regis naves, quæ

per

illa litora prædabantur, eas nactæ in Saphio et Sanctæ Crucis ftatione, dum in anchoris ibi ftabant, diripuerunt; hac fola ratione reddita, "Nolle regem dominum fuum cum infidelibus commercium permittere :" quorum damna amplius duobus millibus librarum æftimata funt.

perinde

perinde quasi sibi jure effent subjecti, etiam illi, qui neque in poteftate neque in fide ejus funt, nos tamen authoritatem ejufmodi nullam neque in papa, neque in Hifpaniæ rege agnofcimus, ut poffit vel Indis jus libertatis fuæ, vel nobis conceffum naturæ gentiumque legibus jus verfandi cum illis, et commercium habendi adimere, cum iis præfertim, ut fupra diximus, qui in poteftate ac ditione regis Hifpaniæ non funt.

Alterum impedimentum renovandi fœderis cum Hispanis manifeftum eft atque infigne, nec non ejufmodi, ut legatis ac miniftris publicis in Hifpanicam ditionem vel de amicitia vel de alio quovis inter utramque rempublicam negotio miffis, fiduciam omnem incolumitatis præcidat, ubi rex opinionibus ejufmodi obftrictus eft, ut per eas legatis et miniftris publicis, ne in fummo vitæ periculo verfentur, incolumitatem à ficariis præftare non poffit: quorum jus, ut principum rerumque publicarum ufus inter fe, et amicitia confervetur, gentium jure femper inviolabile eft existimatum, iifque afylis multo fanctius, quorum privilegia (authoritate pontificis et Romanæ ecclefiæ fundata) adhibita hactenus fuere ad eludendam vim legum atque juftitiæ, quam exequendam fubinde popofcimus in interfectores Dom. Antonii Afchami, qui idcircò miffus ab hac republica in Hifpaniam fuit, ut ufum et amicitiam inter utramque gentem procuraret ac ftabiliret. Cujus barbaræ cædis nulla fatisfactio, nullum fupplicium neque fumptum eft, neque impetrari unquam potuit, quamvis à * parlamento postularetur, ejufque nomine a concilio ftatus vehementer ac fæpius

* Hoc conftat ex literis parlamenti, prolocutoris manu obfignatis, ad Hifpaniæ regem menfe Januario 1650, his verbis; "Majeftatem tamen veftram rogatam volumus infiftimufque, uti juftitiæ publicæ tandem fatisfiat fuper cæde Antonii Afcham refidentis noftri flagitiofa, eo magis quod poft iftius modi facinoris auctores merito fupplicio affectos, in aulam veftram regiam oratorem noftrum non dubitabimus delegare, ea expofiturum quæ non minus majeftati veftræ poterunt infervire, quam rei nof træ publicæ. Ex adverfo, fi nos fanguinem illum tot circumftantiis infignitum inultum pateremur, coram Deo unico liberatore perennique mifericordiarum noftrarum fonte, et coram natione Anglicanæ participes nos fore criminis neceffe eft; Præcipue fi alium adhuc Anglum in illud velimus regnum mittere, ubi fas eft impune trucidari. Nos vero tanti æftimamus majeftatem veftram, ut non facile fimus credituri potentiam veftram regiam in ditionibus ipfi fubjectis alienæ cuipiam potentia fubjectam effe.

effet