filuanos rurfum fuam in clientelam recipi endi occafionem, quam promptiffime ample. cterentur, ficque ipfe fe fe a caefaris armis tutum praeftaret: verum Mehemetes fiue quod nihil de hoc ab imperatore fuo in mandatis haberet, fiue vt Tranffiluano eo maiorem formidinem incuteret, legatum, ob factam a Turcarum protectione feceflionem, et iniu rias ab eo tempore illatas, atrocioribus verbis caftigatum, fine mora eo, vnde venerat, iuffit faceffere. Ea re non mediocriter per culfus Sigismundus, ac infuper alia ex parte' Rudolphi caefaris vindictam extimefcens, De. metrium Napragi Tranffiluaniae epifcopum, et Stephanum Botskai oratores Pragam ablegauit, fimul reditus fui veniam, fimul praeteritorum pactorum renouationem impetraturos: quorum etiam precibus aegre admodum placatus caefar, Tranffiluaniam iisdem, quibus ante fancitum erat, pactis Sigismundo poffidendam, reliquit: verum nondum o ratores a placato caefare domum redierant, cum Sigismundus nouis agitatus intemperiis Chriftierna coniuge iterum dimiffa, ac ad fuos redire iuffa, patruum fuum Andream Báthori S. R. E. cardinalem epifcopum Varmienfem e Polonia euocauit, eidemque principio anni 1599. Tranffiluaniam refignauit ea 1599 lege, vt coniugi fuae quantocyus dotem exfolueret, fibi vero priuatam in Polonia vitam acturo, annis fingulis XXIV. aureorum mil lia fubmitteret. Vtrique conditioni haud grauate fubfcripfit cardinalis, ac cum Chriftierna ita tranfegit, vt ea contentam fe fore 2 declararit, fi fibi quotannis, quoad viueret, XV. aureorum millia numerarentur. At Rudolpbus caefar ea Tranffiluaniae, fe inconfulto, facta cardinali ceffione, fua regis Hungariae iura per fummam perfidiam, et ingratitudinem a Sigismundo violata grauiter admodum, molefteque tulit, atque idcirco Napragium, et Botskaium legatos paucis an te diebus Praga digreffos, quod mala fide fecum egiffe viderentur, ex itinere interci, pi, ac in carcerem iuffit coniici, fupplicio eapropter afficiendos; quod profecto minime euafuri fuiffent, nifi euidentiffimis argumen tis, et teftimoniis, ac interpofito infuper iureiurando, innocentiam fuam, bonam fidem, et rerum, quae interea fe abfentibus in Tranf filuania acta erant, ignorationem demonftrauiffent. Hoc rerum apud Tranffiluanos ftatu Michael Valachiae Wayuoda, illuftri aliquo edito facinore Rudolphi caefaris, cui, vt iam diximus, clientela fe obftrinxerat, gratiam aucupaturus, quamuis haud ita pridem foedus cum Andrea cardinali pepigerat, prouinciam cum exercitu fubiit, nilque hoftile metuentem, atque ideo non fatis ad vim propulfandam comparatum cardinalem die XXIX. Octobris e. a. aggrellus, magna cum clade profligauit: qui cum e praelio fugitiuus per deuia nemorum in amicam tum Polonis Moldauiam euadere fatagit, a Siculis prope palfum Oitos miferum in modum obtruncatus, anno aetatis octauo fupra vicefimum, regnum, et vitam perdidit, Albae Iuliae poftea fepul tus. Ab hac victoria porro etiam fuis cum copiis in Tranfiluania remanfit Valachus, non folum, vt prouincialium motus prohiberet, verum etiam, quod fpem fibi faciebat, Tranffiluaniae Wayuodatum a caefare impetrandi; quapropter neque tum, cum Georgius Bafta caefareo cum exercitu e. a. prouinciam fubiit, is inde exceffit. Multa ex eo tempore et Rudolphus, et, cui ille non Tranffiluanicas minus, quam res Hungaricas dirigendas commiferat, Mathias archidux de gubernandae, ac in officio continendae Tranfiluaniae ratione confilia agitabant; commendabatur ante ceteros pro Wayuodatu Stephanus Báthori caefi cardinalis germanus: verum quod is cum Sigismundo principe fanguine fibi iuncto collufurus, minimeque in facrae coronae fide conftans futurus videbatur, haud eum idoneum cenfebat Matbias, cui fumma rerum apud Tranffiluanos tuto poffet committi. Michael Valachiae Wayuoda totum fibi deuinxerat Malafpinam_nuncium apoftolicum, poftquam fe, miffo fchifmati nun cio, et vnionem cum Latina ecclefia, et pontifici Romano obedientiam profeffurum fidem dedit. Quapropter Malafpina maiorem in modum Matbiam archiducem orauit, vt Mi-chaeli Valacho Tranffiluaniae Wayuodatum conferri procuraret, vtile id imprimis fore monarchiae, quod is, fi Tranfiluani res nouas moliri auderent, proprio fuae gentis milite illis poffet frenum iniicere: religioni quoque id acceffurum, quod Michaelis exemplo, et opera vniuerfa Valachorum gens vnionem cum Romanis effet amplexura, At confiliis his acriter obftitit confultus a Mathia archiduce Georgius Bafta, qui hominis penitius iam fibi cogniti vafram indolem, ac minus finceram in agendo fidem, adeo atris apud caefarem coloribus adumbrauerat, vt grauem in Malafpinam conceperit indignationem propterea, quod is vltra, quam fibi commiffum fuerat, progreffus homini non fatis fibi perfpecto principatus Tranffiluanici fpem facere aufus fuerit, eoque imprudentia fua rem adduxerit, vt, fi Valachus repulfam pateretur, ex vtili ante cliente, indubie hoftis caefaris effet euafurus: atque iftud in caufa fuit, quod caefar, ne hominem copio. fo milite fubnixum irritaret, a nouo Wayuoda Tranfiluanis praeficiendo abftinuerit, arcanaque Baftae mandata dederit, vt Michaelem cunctis beneuolentiae, et humanitatis officiis coleret, vna tamen honefta aliqua ratione ad educendum e Tranffiluania exercitum permoueret (a): verum cum Valachus deinceps quoque fuo cum milite in Tranffiluania morari pergeret, nec quidquam de fuo domum reditu cogitaret, imo vero Wayuodatum, quem iam fpe deuorauerat, vehementer apud caefarem vrgeret: hic ad grauiores turbas, quas irritatus ille ciere pote rat, prohibendas, aliquid hominis ambitioni deferendum putans, fuum paulo ferius 1600 menfe Iulio A. 1600, per Tranfiluaniam lo (4) Notitiam hanc haufimus ex Mathiae archiducis li- éumtenentem promulgauit: haec inter nonnulli ex Tranffiluanis clam in Poloniam elapfi, Sigismundum Batborium communi gentis nomine orauere, vt patriae caritate motus, iterum in prouinciam rediret, refumtoque principatu, populares fuos a Wayuodae Valachi dominatu vindicaret: haefit ille aliquamdiu anceps, non tam, quod regnum bis iam dimiffum auerfaretur, quam quod Michaeli Valacho, et Georgio Baftae caefarearum copiarum duci debellando imparem fe cerne ret; ancipitem, fluctuantemque inconftantis hominis animum in optimi fucceffus fpem erexit Ioannes Zamoiski Poloniae cancellarius ex cuius confilio ad diuidendas hoftium vires ita rem aggredi placuit, vt Ieremias Moldauiae Wayuoda Polonorum foederatus in Valachiam milite tum deftitutam irrumperet, ficque Michaelem Wayuodam ad aras, et focos tuendos domum redire cogeret. Ceffit principio Zamoiskii ftratagema e fententia: Michael enim audita Moldauorum in ditionem fuam irruptione, milite omni e Tranf filuania educto, domum rediit ; verum, vt erat vir bellicae artis peritus, profligatum femel, ac iterum Ieremiam adeo in arctum conclufit Hotini, vt nifi Polonicae copiae a Zamoiskio fubmiffae fubfidio veniffent,eum certo certius in poteftatem fuiffet redacturus. Itaque euaftata, qua late patebat,Moldauia, damna fuis illata egregie vltus,rurfum inTranffiluaniam valido cum exercitu fe infudit, collatoque fibi a caefare locumtenentis magiftratu porro fungi coepit. Hic cum et fua ipfius arrogantia, et into |