eiusue ditiones moliretur. Caefar ex aduerfo Betblenium S. R. I, principis titulo ornatum, infuper ad farciendos belli fumtus, fed fo lum vita comite, Oppolienfi, et Ratiborienfi in Silefia ducatu, tum vero feptem in Hungaria comitatibus: Abauiuarienfi cum Caf fouia, Zemplinienfi, Borfodienfi, Beregienfi, Vgotfienfi, Szaboltsenfi, et Szatma rienfi augeret. De his porro comitatibus ea cautio diferte adiecta fuit, vt Bethlenius quamdiu viueret, faluis priuatorum domi norum iuribus, publica ex eisdem tributa et vectigalia acciperet, tom nihilominus po litica eorumdem adminiftratio ad regis Hungariae, facra vero ad epifcoporum iurisdi ctionem fpectaret: praeterea magiftratus eorumdem comitatuum, arcium item, et fortalitiorum praefectig Ferdinando regi Hungariae tamquam legitimo principi fuo fidem fuam, et obedientiam iureiurando interpofito obligarent. Quoad Tranffiluaniam,pro decefforum principum more ita conftitutum fuit, sedi vt eamdem Betblenius eiusdemue fexus virilis pofteri hereditario iure poffiderent vna cum ditione illa quam partes Hungariae inde & Ioannis Sigismundi principis aetate. appellabant, quae quatuor comitatibus Tranffiluaniae conterminis, videlicet: Biharienfi, Krafznenfi, Szolnok mediocri, et Marmarofienfi definiebatur, quodfi Bethlenium citra mafculum heredem decedere contingeret, illico vniuerfa Tranffiluania, partesque memoratae ad S. coronae, et regis Hungariae obedientiam, ac dominatum reuerterentur,

Haec ad priuata Bethlenii commoda pertinuere: Hungaris autem, qui cum facultatum fuaTum iactura toto eo bello eiusdem figna fe quebantur, id folum tueri acceffit, quod eis caelar generalem feceffionis veniam imper tierit quae enim in totius gentis fauorem praeterea pace illa fancita erant, tanti non fuere? ve ad eadem ab aequiflimo, promiffo Tumque fuorum memore caefare extorquenda, Bethlenium non fine irreparabili patriae, foe dum in modum eo bello, deuaftatae damno excire necelle fuerit; haec enim Ferdinan dus coronationis fuae tempore iuratus promi ferat; talialerant : vt pax Viennenfis, communes item, publicisque regni conftitutionibus firmatae gentis Hungaricae praerogati uae, libertates et confuetudines fideliter cuftodirentur:Augustanne denique, et Hel eticae confeffioni addictis liberum religio mise exercitium porro etiam permitteretur. Pactis his vtrinque probatis, ac fub anni 1622 1622. principium promulgatis, Bethlenius cam fibi vtilem pacem confecutus, fpoliisque per Hungariam collectis diues, triumphanti fimilis in Tranffiluaniam rediit, ex Hunga ris autem potentiores multi a Bethlenio ad fua reuerfi deuaftatos mutuis populationibus agros, villas, et oppida fua magna ex parte incendio, deleta, imminutum fubditorum turicolarumue numerum, damna denique multorum annorum induftria haud reparanda fu-ismet intuentes oculis, perniciofa fua confilia fero nimium damnauere, nihilque fe e toto eo bello commodi accepiffe iure, me

ritoque doluere. Porro cum capita pacis Nicolsburgenfis in generali regni conuentu regis vna, atque ordinum regni confenfu roborari oportuerit, hunc caefar ad diem: III. Aprilis eiusdem anni 1622, Sopronium 1622 conuocauit. Stabilita hic publico comitio rum decreto memorata pace, Viennenfi item pacificatione, et decretis A. 1608. noua con. 1608 firmatione innouatis, altera caefaris coniux Eleonora, Vincentii Gonzagae Mantuae ducis filia, folitis ritibus confueto diademate redimita fuit. Demortuo palatino Sigismundo Forgats potioribus fuffragiis fuffectus eft Sta nislaus Thurzo Auguftanae confeffioni addictus, huic autem in iudicis curiae dignitate vnanimi voto fucceffit Nicolaus comes Efzter házi de Galantha (a).

Pax Nicolsburgenfis per Betblenium violata iterum reftituitur.

Promulgatis comitiorum Sopronienfium decretis, dum omnia fenfim ad eorumdem praefcriptum executioni dantur, cunetique pacis dulcedine frui incipiunt, Bethlenius, violata pace Nicolsburgenfi, iterum infeftis fignis

(a) Plura his in comitiis fancita videri poffunt in Ferdinandi II. decreto I, in codice iuris patrii.

1623 Septembrt A. 1623. Hungariam inuafit. Manfeldius nempe, et lagerndorfius veriti, ne cau far pacata Hungaria totis iam viribus ad re belles Bohemos, et Silefitas fub iugum co gendos incumberet, quo caefaris copias diuiderent, Bethlenii opem implorarunt vG autem hominem augendae potentiae fuae cupidum eo facilius ad rumpendam pacem pertraherent, longam Germaniae principum fe riem, qui partes fuas contra caelarem tuituri, auxiliaque daturi effent, mifere. Bethlenius itaque caefare tot foederatorum armis deuicto, multum fe iterum lucri facturum autumans, nil penfi habuit, promiffa fua in fringere: vt tamen jure fe arma fumfille ostenderet, has fere belli caufas, in publicum edidit: Oppolienfem, et Ratiborienfem, ducatus cum omnibus eo fpectantibus ditioni bus nondum fibi per caefareos homines inte gre refignatos fuiffe, neque hos tanti effe cenfus, quanti initio ferebantur ; fpeciatim autem de Hungaria querebatur: illa, quae Sopronienfibus comitiis fiue in gentis totius, fiue in acatholicorum fauorem fancita erant, nondum effe ex parte caefaris praeftita, premi adhucdum variis in locis acatholicos, Iefuitas ex aduerfo ad eadem loca, vnde ipfe eos relegauerat, iterum reuerfos(a); quafi vero libero proteftantium religionum exercitio

() Vide inter alios Hiftor, diplom, religionis euau gelicae in Hungaria pag. 39.

exercitio atrociffima illata fuiffet iniuria quod caefar, et Hungariae epifcopi Iefuitis et fcholarum profefforibus, et verbi Diuini miniftris vterentur. His cum caufae aequitatem vtcumque vindicatam cenfuiffet Bethlenius, praeter Tranffiluanicas copias fuas non contemnendum quoque Tartarorum nu merum fecum in Hungariam deduxit: diuifo deinde exercitu, Hungaros, qui rurfum fub eius figna confluxerant, et Tartaros duce Francisco de Battyan ad euaftandam Styriam, terroremque per Auftriacas ditiones fpargendum dimifit: alteram copiarum partem Turio affignauit, vt caefareorum conatibus femet opponeret: ipfe demum in infula, quam Tsalóköz dicimus, confedit, atque praedatoria fuorum, et Turcarum, Tartarorumue agmina ad Auftriam, Silefiam, Morauiam, et Bohemiam euaftandam, praedasque colligendas ablegabat, vnde multa mortalium. millia in triftiffimanı Mahometanorum feruitutem funt abstracta. Non poffumus hic fi lentio praeterire fingularem Nicolai C. Efz terházi in miferos caritatem, qui Turcas, Tartarosque a populatione domum reduces ad Nitriam aggreffus, non modo cecidit feliciter, verum etiam quater mille captiuos Chriftianos eorumdem manibus ereptos in libertatem afferuit, (a). qui omnes fublatis in

(a) Ex diplomate Ferdinandi 11. anni 1626 et Leopoldi M.anni 1681. quae vide in Trohaeo domus Eftorafianae.