et immanitate quam plurimi vltra modum
offenfi fuiffent, adeo exiguo numero Budam
conuenere, vt nulla effet comitiorum species,
quapropter nil ibidem de republica agi
potuit, nifi quod Ioannes rex insignem ad-
uerfum se fidei loannis Bánfi de Alsólindua
conftantiam remuneraturus, eumdem regni
Hungariae palatinum conftituerit(a). Ex hac
ipla comitiorum infrequentia clare perfpice-
re poterat Ioannes , non ita profligatas ad.
huc effe res Ferdinandi, vt nil amplius in-
de timendum haberet. Ac reuera Ferdinan-
dus et suapte, et Hungarorum fibi fauen-
tium precibus exoratus, vbi primum Soliman.
num ex Hungaria disceffiffe comperit, copio-
fa tam in Germania, quam in Bohemia milio

tum fupplementa confcripfic, quibiis aemu3530 lum folio deiiceret. Anno insequente 1530.

sed fero admodum, mense Nouembri, quod nullae iam tum a Solimanno suppetiae fperari poterant, per Vilbelmum Rogendorfium Io. annem Budae obfedit , verum quia praesidiariorum virtute non vna vice a moenibus profligatus erat, et cum frigidioris iam coeli in. temperies, tum plura alia incommoda prilitem impatientem reddiderant, Rogendorfius inaufpicatam obsidionem foluere coactus fuit: exinde in conficiendis induciis, paceque tentanda annus prope abiit. At Solimannus eam

clientis fui Budae oppugnationem adeo graui. 1532 ter tulit , vt A. 1532. numeroso cum exer.

(a) Wolffgangus Bethlen pag. 58.

. 23 citu in Hungariam appulsus, Viennam iterum oppugnare constituerit, verum Ibraimus Ve. zirius, quem Carolus V. caesar multo auro corruperat, ita et itineris rationem, et Soli. manni animum moderari nouerat, vt is Como goli V. qui Viennam propediem aduenturus punciabatur, fortunam veritus, ab Austria inuadenda penitus abftinuerit; rursum tamen innumera crudelitatis suae vestigia in Hungaria reliquit, praeterquam enim , quod in clientis fui Ioannis regno , quacumque iter ha. buit, oppida, et pagos omnes ferro et igne deleuerit, immenfam iterum Chriftianoruny vtriusque fexus multitudinem fecum in fervitutem abduxit. Praeter hanc Turcarum barbariem, a suismet etiam ciuibus Hungaria grauiffimas, iis duorum aemulorüm de regno litigantium teinporibus, perpeti debuit calamitates: nemo tum, cuicumque demunt parti adhaereret, vitae, rerumque fuarum fe. curus vixit: civitates, oppida, et pagi iam vni, iam alteri, iam vtrique tributa pendese adacti , ad extremam redigebantur inopi. am: dynastae, ac nobiles, quo fe a vi, et direptione tutos praeftarent', illius, cuius ligna, militemque conspexerant , partium le esse profitebantur: fi quando Ferdinandus ad remunerandanı clientum suorum fidem non. mollis bona contulit, Ioannes armata manu obiecta , eos ab adeunda poffeffione prohibu. it , nifi ad suas partes tranfirent, quod cum Ferdinandus vicillim cum aemuli sui donatariis ageret,

id demum euenit, vt plerique, quo ab vtroque rege" donationis literas im

2

petrarent, eadem verborum formula vtrique fidelitatis facramentum nuncupauerint. Malo huic fane quam deplorando, accessit execranda multorun perfidia, qui iam hunc, jam illum regem se se sequi fimulantes, priuatos dominos, ecclelias, ac ipfam adeo facram coronam bonis, ac poffeffionibus impune fpoliabant. Et vero omnium miferrima fuit facri ecclefiarum peculii conditio: cum enim Ferdinandus id a Clemente VII. Pont. impetraffet, ne vlli, quem Zápolya nomipasset, antistiti confirmationem impertiretur, ex aduerfo autem. Zápolya nominatos per Ferdinandim a sedibus fuis excluderet, eccle. farum his de caufis per plures annos proprio paftore suo viduatarum bona profani homines in suam redegere ditionem : fic Ioannes Sze. retsen inuafit episcopatum Quinqueecclefien. sem, Nitriensem Valentinus Török ab Enning: laurinensem cum Sabarienfi praepositura Paulus Bakits : Tsanadiensem Caspar Berufits: Transfiluaniensem Franciscus Bodo : Varadi. pensem Emericus Tzibak, quos subinde aemuli reges ne a partibus fuis alienarent, in bonorum inique raptorum poffeffione minime aufi funt turbare. Sub haec eadem tempora , noua de religione doctrina per illapsos e vicinis regnis magiftros in Hungaria, et Transfiluania disseminari coepit : atque fic intre ducta sensim de cultus diuini ritu, de morie bus, ac fidei dogmatibus opinionum varietate , dudum iam partium Audiis, domesticisgue

difcordiis laborantes Hungari eriam religione, cuius maximum eft ad animorum

2

vnionem niomentum, ab inuicem diflidere coeperunt, vnde ad mutua odia , ac caedes iplas fubinde gradus factus fuit (a).

S. VIII.

Publica patriae mala Ioannem ad pacem cum

Ferdinando Sanciendam adigunt. Funestam hanc, totique Christianitati noxiam totius regni defolationem, et non communia folum Hungariae, verum et privata fua damna cum reges ipfi fuismet intuerentür oculis, vererenturque, ne Turcae, mutata repente scena, Hungariain fub iugum mitterent, clare iam concordiae inter se componendae neceffitatem perfpiciebant : Toannes certe non vna vice partim Ferdinandum, partim Carolunı V. caesarem de pace interpellauit , modo ea faluo suo regis honore pollet confici: Ferdinandus quoque tempori cedendum putans, a priori conditionum rigore aliquid remittere, Ioannique partem Hungariae cum regio titulo indulgere conftituerat : verum Stephanus Bathorius palatinus priuatum odium, et vindictae ftudium com.

munibus patriae vtilitatibus anteferens, ne.
que vt oportebat futura profpiciens, acerri.
me aequo huic confilio obstitit , extrema
prius experiri, quam vel inanem regis ap-
pellationem aduersario suo concedere certus :
ac reuera ea fuit palatini apud Ferdinandum
autoritas, vt hic, quoad ille vixit, nullam
honestae alicuius concordiae fpem, eodem
inuito, Ioanni polliceri auderet : verum

poftquam homo arrogantia , et odio tumens 1535 A. 1535. viuere defiit , proniora mox ad ра

cem omnia expertus fuit Ioannes, vt qui du-
dum iam Turcarum focietatem, atque pro-
tectionem cum tapca Hungariae calamitate
coniunctam tacite oderat, nullam tamen (plen-

didis illis compedibus femet expediendi ra 1532 tionem inueniebat. Iam A, 1532. cum Soli.

mannus alteram in Austriam expeditionem ,
quamquam, vt diximus, fine fructu, fufcepe.
rat, acre illi calcar fubditum fuit, vt toto
ftudio Austriacae domus amicitiam expete-
ret: quod iam tum Solimanni erga le bene-
volentiam vehementer refrixiffe, ac aliquid
finiftri illum animo voluere non obfcuris in-
diciis collegerat. luuat et huius, et grauio:
ris adhuc, quae paulo poft consecuta fuit ,
Solimanni a Ioanne alienationis caufas fumma,
qua licebit, breuitate explicare. Ludouicus
Grittus Turcarian in aula Budensi minifter,
seu priuata ductus ambitione, seu, quod id
in arcanis Solimarni mandatis habebat, Io.
annem interpellauit, vt, fi rebus fuis quam
optime prospectum, Solimanni autem beneuo.
lentiam perpetuam else vellet, se Hungariae