derent, non ignorabant, in religionis facro, fanctae, et patriae commodum conuertendas, His non immerito accenferi debet fingularis Ferdinandi II. qua in priftinis iuribus Stri gonienfi ecclefiae reftituendis vfus fuit, ae quitas: folebant Strigonienfes metropolitae ex diuorum regum donatione pluribus iam feculis ex officina monetaria emolumenti aliquid, quod Pifetum dicitur, quotannis accipere: verum poftquam ab Antonii Verantii archiepifcopi anno 1573. e viuis fublati ob- 1573 itu, quatuor fupra viginti annos, non fine temporalium, vna ac facrorum iurium dimi nutione prima illa ecclefiae Hungaricae fedes vacaffet, peculiare hoc metropolitarum lu crum aerario regio addictum, ita fenfin in obliuionem abierat, vt cardinalis Pazma mus indubitatum ius fuum grauiffimis rationum momentis illuftrare, demonftrareque coactus fuerit. Aequiffimus caefar rei veritate comperta, nil antiquius habuit, ac Stri gonienfem archiepifcopum in integrum refti, tuere: ex aduerfo cardinalis Pazmanus, vt beneficii a caefare accepti gentem fuam redderet participem, ex eodem Pifeto V. mille florenos annis fingulis per fe, fuccelloresque fuos deinceps pendendos, nobilis iuuentutis conuictui Tyrnauiae A. 1626. ab fe condi, 1625 to, caefare, et pontifice confentientibus, in perpetuum addixit: cui poftea fummae eumdem in finem annuos bis mille florenos ex aerario regio adiici voluit Ferdinandus II. Quo in contubernio innumeri adolefcentes mobiles, bonis moribus, artibusque eruditi,

ac ad publica regni munia euecti, viua, perpetuaque fuere et Ferdinandi caefaris, et cardinalis Pazmani in patriam munificentiae

monumenta.

S. XV.

Adminicula ad promouendam rem Catholicam vtiliter adhibita.

Omnium, quae caefarem publicae pacis, et falutis ftudiofiffimum circumftabant, curarum maxima fuit, rei Catholicae cum alibi, tum praefertim apud Hungaros reftitutio; dudum iam obferuauerat, vfuque ipfo didicerat fagaciffimus princeps, religionum difcrimen plurimum ad animorum diffidia contuliffe: vt ante Stephanum Botskai, ita poftea Gabrielem Bethlenium fpeciofo acatholicorum facrorum tuendorum, vindicandorumque velo ad priuatas cupiditates fuas abufos, Hungariam omnem atrociffimo inuoluiffe incendio. Quamuis autem pace Viennenfi, ac confequentium comitiorum conftitutionibus, libero confeffionum Auguftanae et Helueticae exercitio conftabilito, acatholi. cis aeque, atque Catholicis, citra vllum facrorum difcrimen, ad omnes regni magiftratus, ac dignitates expedita erat via; diuifis iam nihilominus, et ipfa diffidiorum diuturnitate exasperatis multorum animis, opta

ta inter populares concordia obtineri non poterat: quin eo interdum proceffum fuit, vt in priuatis aeque, ac publicis de repu blica confultationibus graues difcordiae erumperent, incalefcentibusque v trinque religionis caufa animis, generalia etiam regni comitia contentionibus, et iurgiis perftreperent, vt ad extremum vix quidquam pro falute reipublicae poffet conftitui: quo quidem malo longa deinceps annorum ferie ad tempora vfque Caroli VI. caefaris laboratum fuit. Quapropter, cum Ferdinandus II. difficili ea aetate, qua non voce fo lum, et fcriptis, fed et armis de religione. difceptabatur, vix fperari poffe cerneret, vt inter ciues facris differentes fincera animorum confenfio, ac in commune bonum confpiratio obtineretur, in id fibi deinceps, fuccefforibusque fuis incumbendum putauit, ve fubditos fuos omnes pedetentim ad priftina Catholica facra traduceret; verum arduum id erat, humanisque viribus maius opus, propterea, quod faluificae fidei lumen folius Dei donum effet, neque religio vnquam vi, et armis propagari aut poffet, aut deberet (a).

(a) Appofite prorfus in hanc rem Lactantius fcriptor' ecclefiafticus feculi IV. Diuinarum Inftitutionum lib. V. edit. Paris. Non eft opus vi, et iniuria : quia religio cogi non poteft; verbis potius, quam verberibus res eft agenda, vt fit voluntas: longe diuerfa funt carnifieina, et pietas, nec poteft aut veritas cum vi, aut iuftitia cum crudelitate coniungi : defendenda religio eft non oe

Itaque ea faltem adminicula comparare decreuit, quae ad religionem Catholicam nou modo conferuandam, verum etiam feliciter a, pud Hungaros aliquando propagandam plurimum momenti allatura viderentur. Poftquam de pia hac voluntate fua crebra cum Petro Pazmano cardinale, regni primate, Ge orgio Lippai Vefprimienfi epifcopo, aulae cancellario, Nicolao C. Efzterházi regni palatino, et Paulo C. Pálfi aerarii regii praefide mifcuiffet confilia, omnium mens vna fuit, nulla re melius, efficaciusque Catholicis facris profpectum iri, quam fi complu ra in regno gymnafia, et academiae, neceffariorumque magiftrorum cathedrae erigerentur, vt eas iuuentus Hungarica citra vl lum ftipendia profefforibus dependendi onus, absque religionis difcrimine adire poffet, ac non ad literas modo, verum etiam ad fidem Catholicam erudiretur: addenda his adolefcentum aliquot contubernia, in quibus pau

cidendo, fed motiendo, non faeuitia, fed patientia: - - illa enim inaloruin funt, haec bonorum, et neceffe eft, bonum in religione verfari, no malum: nam fi fanguine, fi tormeatîs, fi malo religionem defendere velis, jam non defendetur illa, fed polluetur, atque violabitur. Nihil est enim tam voluntariuin, quain religio, in qua fi animus facrificaatis auerfus eft, iam fublata, iam nulla eff. Recta igitur ratio eft, vt religionem patientia, vel morte defendas, in qua fides conferuata et ipli Deo grata est, et religioni addit

autoritatem.

periorum Catholicorum, praefertim autem nobilium filii, donec literis condifcendis vacant, victu, amictuue prouifi degerent. Sa piens hoc confilium poftquam caefari, qui ipfe olim Ingolftadii publicas fcholas adierat, egregieque fcientias,omnes condidicerat, mirifice probatum fuit, illico manus operi admoueri coepit: mox enim Callouiam, Neofolium, ac Sopronium pia caefaris munifi centia introducti patres focietatis Iefu, defi deratos ad eum diem in Hungaria ludos li terarios Catholicae aeque, atque acatholicae iuuentuti aperuere. Cum autem multiplicibus bellis Ferdinandi II. caefaris aerarium pluribus adhuc gymnafiis per celebriores ciuitates conftituendis, fundandisue non fufliceret, pios illos conatus omnium maxime adiuuit Petrus cardinalis Pazmanus. Nam vc taceamus celeberrimum imprimis iunioris cleri Hungarici collegium Vieunae ea potiffimum intentione conditum, vt facra illa iuuentus praeter virtutem, et literas, fidem infuper, amoremque in principes fuos condifceret, quem in patriam fubinde redux parochianis, popularibusque fuis inftillaret, tum vero feminarium illud, quod Tyrnauiae a S. rege Stephano nomen habuit, nouis acceffionibus dotatum; fcholas Catholicas Pofonii ad S. Martini, Leutfchouiae, Scepufii in capitulo, ac Szatmarini pofuit; gymna fium autem Tyrnauienfe, additis de fuo theologicarum, et philofophicarum difciplinarum magiftris, ad academiae dignitatem enexit: cui Nicolaus Efzterházi comes palatinus ma