tum petenti citra ambages refpondit: eas confieri non poffe, nifi Tranfliluania Ifabellae reftitueretur; miffo adhaec in Tranffiluaniam internuncio, excidium toti regno comminatus fuit, nifi viduam reginam cum pupillo reuo carent: quibus minis conterriti primores miffis Viennam nunciis, orauere Ferdinandum, vt vel tantas copias in Tranffiluaniam ocius tranfmitteret, quibus a Turcarum vi fe tuerentur, vel, fi id nequiret, communis falutis caufa, poteftatem faceret, ad Ifabellam deficiendi; verum fera iam fuere haec confilia: Petrouitfius enim collecto e feditiofis exercitu, fparfo vbique terrore, plerofque iam vel inuitos ad partes fuas traduxerat, comitiaque numerofo milite ftipata conuocauerat, in quibus decreta reginae reductione, miffus fuit in Poloniam Francifcus Kendi, adiuncto fibi Solimanni internuncio, per quos in Tranf filuaniam reuocata Ifabella, XXII. Octobris 1556 A.C. 1556. priftinum folium recuperauit, nemine ob fuperiores aduerfae factionis vires refiftere aulo (a). Quid ageret Ferdinandus in tam difficili rerum fuarum pofitu, nec vires, nec tempus erat amplius, res collapfas reftituendi, fed neque irritandus videbatur Solimannus, extrema prius omnia experiri paratus, quam vt Tranfliluaniam vno fub rege cum Hungaria vniri pateretur. Itaque tempori cedendum ratus, ordines Tranffiluaniae a praeftito fibi prius fidelitatis iuramen

(4) Bethlen lib. IV. a pag. 202,

to abfoluit, praefidiisque omnibus Isabellae refignari iuffis, copias fuas omnes e Tranffiluania educi imperauit.

§. XXIV.

Eius obitus, et memoria.

Isabella regina fceptrum adepta, quadriennio, quo imperauit, multa imprudentiae, et cru delitatis edidit fpecimina: perpetuis enim de amittendo regno timoribus agitata, quos finiftro in fe animo effe füfpicata fuir, per immiffos clam ficarios e medio fuftulit. In ter ceteros ipfum etiam Petrum Petrouitfium praecipuum partium fuarum vindicem neci deftinauit, atque eo ipfo tempore, quo ille paulo grauius aegrotans.ac reginae confiliorum ignarus, condito folenni teftamento, Ifabellam cum pupillo rerum fuarum omnium heredem inftituebat, cui etiam negotio aetate, ac morbis fractus paulo poft immortuus, paratum fibi fupplicium euitauit. Crudeli hac agendi ratione exafperatos non paucos, cum res nouas molituros non ex vano ominaretur, miffo ad Ferdinandum nuncio, de reddenda illis, quibus ante, conditionibus Tranffiluania pacifci coepit, qua in re cum aula Viennenfis Turcarum potentiam verita, difficiliorem fe praeberet, illa die XV. Septembris A. C. 1560. vitam claufit Albae Iuliae, ibi- 1560 dem in aede cathedrali fepulta, ac a nemine

1

fere deplorata. Vt cetera mulieris ambitiofae vitia praetereamus, illud ad infamiam fatis eft, quod Ioannem Sigismundum tilium conftanter in gynecaeo velut carcere.quodam claufum, nullis feu morum, feu difciplinarum, feu denique auitae religionis praeceptionibus imbui permiferit, ac praeterea Blandratam medicum ei moderatorem dederit, qui nulla imbutum religione principem vnitarium effecit, fectaeque fuae apud Tranffiluanos liberius propagandae ftudio abreptus, faluberrimum illud Tranffiluanos cum Hungaris vniendi confilium penitus poftea euertit. Haec de rebus Tranffiluanicis fufius commemorari oportuit, quod ex huius regni diuifione mala deinceps omnia profluxerint, nec prius reges noftri Hungaris fecure, im perare potuerint, quam poftquam Tranfiluania ad S. coronae obfequium poftliminio reuocata fuit.

§. XXV.

Pax cum Solimanno inità.

Hunc in modum fpe fua delufus Ferdinan dus cum finiftra plerumque fortuna bellum geri videret, vt id, quod a Turcarum rabie reliquum adhuc erat, conferuaret, pacem a Solimanno petiit, ac aegre demum in octen1562 nium duraturas A. C. 1562. impetrauit indu

cias,

1

cias, Turcis ea omnia, quae interea occuparant, funt relicta, Ioanni Sigismundo, Ifabellae filio, Tranffiluaniae, ac partium Hún gariae Caffouiam vfque poffeffio ftabilita, Ferdinandus autem a cetera Hungaria annuum XXX. mille aureorum tributum Bizantium mittere coactus (a). En quorfum ve tus regni Hungarici gloria decidit, vt ei genti, quam toties debellauerat, fieret tributarium, cuius calamitatis, et infamiae caufas ex iis, quae fuis locis narrauimus, faga. ciores facile intelligent.

§. XXVI.

Ferdinandi curae de fucceffore conftituendo. Dum de pace difceptabatur Bizantii, Ferdinandus principio anni 1562. praecipuos re- 1562 gni barones Viennam exciuit, pro munere prouidi principis,ac patris poftulans, vt primogenitum filium fuum Maximilianum futurum ceterorum regnorum heredem, fe adhuc viuente regem Hungariae inaugurarent. Erat tum regni palatinus Thomas de Nádasd, poft elapfos inde a morte Báthorii annos XIX, ad multas ordinum preces A. C. 1554. in comitiis Pofonienfibus creatus. Hic 1554 igitur loqui exorfus, negabat noui regis electionem, et inaugurationem a folis ma

(a) Istuánfi lib. XXI, pag. 260,

PALMA P. III.

gnatum fuffragiis pendere, generalibus regni comitiis, omniumque ftatuum confenfu ad id opus effe, cumque aulae adminiftri contenderent id minime iam requiri, poftquam regni Hungarici corona Auftriacae domui hereditaria facta eft, repofuit palatinus, certam quidem effe Auftriacis principibus in regno fucceffionem ex folennibus pactis Maximilianum inter imperatorem, et Vladisla 1491 um Hungariae regem A. C. 1491. initis, iisdem nihilominus in tabulis relictam genti Hungarae libertatem, illum fibi augufta e domo eligendi, qui prae ceteris magis idoneus videretur, nulla habita primogeniturae ratione (a). Atque iftud eo fpectabat, vt palatinus, aliiue eiusdem fententiae proceres fecundogenito caefaris filio archiduci Ferdi. nando viam ad folium Hungaricum praepararent, idque cum propterea, quod is bellicae virtutis laude, et infigni in Hungaros humanitate multorum fibi ftudia demeruerit, tum vero, quod vererentur, ne, fi Maximiliánus iam Romanorum rex Hungaria potiretur, exemplo patris fui perpetuo extra regnum in Germania degeret, alioquin praecipuam finiftri bello, paceque fucceffus, Tranfiluanorum item ab Hungaria diuifionis caufam exiftimabant plerique, continuam Ferdinandi a regno abfentiam, ac idcirco fingulis in comitiis preces iterabant, vt aliqua faltem an

(n) Recole hic ea, quae in rebus Vladislai II. commemorauimus.