rus, ducali fuae domui paulo plus, quam dimidiam, eamdemque fuperiorem transdanubianae Hungariae partem addixit, adiecit huic infulam Tsepeliam, equis, et armentis ducalibus alendis, propagandisque deferui turam. In diuidenda reliqua Hungaria id fere ab Arpado obferuatum fuiffe, colligitur ex anonymo Belae regis notario, vt in ea quisque parte bona obtineret, in qua fubiuganda defudauerat. Non erit taediofum lectoribus vno intueri obtutu, quas circiter plagas primi capitanei tam Magyari, quam Cumani ex Arpadi munificentia fint confe cuti Eleud pater Szabolts vnde Csakiana domus ortum ducit, Szaboltsenfem prouinciam (a), Kund terram Nyir vltra Tibifcum (b), Ond pater Ethae Tsongradinum (c), Thofu pater Lebelis Bodrogienfem prouinciam ad alueum vfque Vaias dictum, qui ad Foktü prope Colotzam e Danubio erumpens prope Sükösdinum in eumdem reuoluitur (d), Huba ditionem Zituae flumini circumiacentem (e), Tubutum pater Horcae, auus autem Gyulae, et Zomber Tranffiluanas partes (f), Ed regionem circum Szerents fi tam (g), Edumer Saione, et Tibifco in (g) Idem cap. XVII, et XXVII, terceptam (a), Etu caftrum Szegtsö cum Baranyienfi terra (b), Borsó, filius Bungeri, Borfodienfem (c), Osád pater Vrfuúr circa Calfouiam (d), Boyta Tolnenfem regionem (e), ac denique Retel, pater Oluptulmae, primo plagas Bodrogo, et Oltfua fluminibus; tum vero alias Vago, vbi Danubio mifcetur, adfitas, in fidei, virtutisque praemium aquifiuere (f). Poft capitaneos, gentisque primores reliqui etiam expeditionis focii, tam Magyari, quam Cumani, Ruffique milites, opimos exantlati laboris profufique fanguinis fructus retulere: horum quippe finguli, in illius capitanei, cuius figna fequebantur, prouincia ampliffimis terris, praediis ac poffeffionibus, pro honoris, quem quisque in militia tenuit, gradu, funt potiti. Veteres denique Hungariae incolae Slaui, Rutheni, Bulgari, Valachi, et Pannones porro etiam rus colere, ac illi, quem quisque dominum forte obtinuerat, feruire iuffi (g). (a) Idem Ibidem, et cap. XXXII. (e) Idem cap. XLVIL (f) Idem cap. XV. (g) Idem sap. XL. S. X. Rempublicam Hungaricam fapienter ordinat. Potiore iam Hungariae parte fubiugata Arpadus circa A, C. 893. a profligato Sala- 893. no reuerfus, haud procul Tibifco, prope lacum Curtueltuo, Kürtültó, cum fuis confedit, atque dies quatuor fupra triginta, ordinandae, legumque fanctionibus conftabiliendae reipublicae impendit. Hic loci, vt verbis anonymi vtar (a) ,, les Dux, et fui nobiordinauerunt omnes confuetudina rias leges regni, et omnia iura eius; qualiter feruirent duci, et primatibus fuis, ,, vel qualiter iudicium facerent pro quolibet crimine commiffo. Ibi etiam dux condonauit fuis nobilibus fecum venientibus diuerfa loca, cum omnibus habitatoribus fuis, et locum illum, vbi haec omnia fue„ runt ordinata, Hungari fecundum fuum idioma nominauerunt Scerii, id eft Szer (b), eo quod ibi ordinatum fuit totum nego " 29 tium regni,,. Haec anonymus generatim, quin tamen leges ibidem perlatas, formamque regiminis cum introductam vberius explicet. Dabimus itaque operam, vt hoc ex iis, quae fiue in legibus noftris, fiue apud (a) Cap. XL. (b) Szer Hungaris ordinem fignificat: condito fubinde ibidem monafterio locus ille Zeer Monoftrą dictus eft. Hodie Pufzta-fzer audit. Vide Ch Katona Hiftor. critic. Ducum pag. 151. fcriptores fparfim memorantur, fuppleamus, Defcripta imprimis, ftabilitaque fupremi ducis in omnes auctoritas, et iurisdictio: illi yni foedera cum vicinis fanciendi; indicendi bella; bene merentes praemiis, poenis ex aduerfo reos afficiendi poteftas attributa. Vniuerfum regnum, quo commodius regi, defendique poffet, in certas partes, ac prouincias, vt eas ab fe inuicem feu flumina, feu montium juga fecernebant, diuifum fuit. Prouincia quaelibet a praecipuo caftro illic fito fuam fortiebatur appellationem, non abs re Hungaris Vár-megye, fiue caftri tra ctus, aut ditio dicta. Caftra haec fuo cum territorio ad fummi ducis ius pertinebant. Prouinciis fingulis capitanei, qui adhuc fuperftites fuere, eorumdem filii, atque propinqui; quin etiam alii ob infignia bello merita e militum numero ad capitaneorum dignitatem euecti, vicaria fupremi ducis poteftate funt praefecti, qui cum collocatis in eadem prouincia militibus Hungaris, et ar cis, et prouinciae totius fecuritati inuigilarent. Capitanei hi prouinciarum fuere gentis primores, quos anonymus primates appellat, ac non modo plebi, verum etiam Hungaris nobilibus iura dabant. Porro cum regni non fine multo labore, et fanguine aquifiti defenfio Hungaris incumberet, ita fancitum, ac deinceps obferuatum fuit, vt bello ingruente finguli capitanei, prouinciarum fuarum Hungaros milites fub figna cogerent, pro patria tuenda fuismet fumti. bus militaturos. Quodfi quis aut indictae femel expeditioni femet fubduxit, aut infalutato duce ex caftris clam difceffit, fine mora e militiae, quae fola tum nobilitas fuit, honore ad plebeiam conditionem redactus, feuera fane poena ignauiam, aut in, obedientiam expiauit (a). Quo loco mo nendi funt lectores non ita haec accipi opor, tere, quafi foli milites, feu nobiles Hunga ri exclufis penitus ignobilibus ad bellum proficifcerentur: trahebant illi ingentem fecum armigerorum, calonum, et feruorum cateruam qui non modo dominis fuis praefto erant, verum etiam cum iisdem arma in hoftes expediebant. Quin etiam fi horum aliquis capitaneorum, militumue teftimonio, infigne quodpiam fortitudinis fpecimen edidiffe compertus fuit, a domino prius manumiffus, terris donari, atque fic in militum numerum referri confueuit. Ex his, quae compendio mox retulimus, non forma fola regiminis Hungarici per Arpadum introducti; verum vna primorum regni a militi, bus, horum item a plebe difcrimen fatis fuperque intelligitur. Inter Primores fcilicet ac Primates cenfebantur: capitanei, prouin ciarumque praefecti Milites: Magyari, Cumani, et Ruffi, quos in vnam quafi gentem Kiouiae coaluiffe diximus, quin etiam non pauci ex regionum harum dominis, qui vltro Arpadi imperio fe fubiecerant, verorum gentis nobilium coetum efficiebant, ter · (4) Tripartiti. Parte I. Tit. III. §. 4. et 5. |