afpexit, et facrum fufcepit diadema, atque idcirco etiam metropolitanam fedem collocauit. Condita fubinde Alba-regalis, a conftante regum incolatu, inauguratione, ac fepultura celebris euafit, primatumque tenuit per tria, et amplius fecula: at poftquam Ludouicus M. ftabilem in monte Budenfi fedem defixit, Noua Buda deinceps totius regni metropolis effe coepit. Creuit illa maximis breui tempore incrementis. Primum enim antiftites, et illuftriores regni familiae fplendidas illic fibi aedes erexerant, vt regi fuo eo commodius praefto effent. Collocata mox ibi camera regia, et officina monetaria: ciuitates regni omnes Budenfium menfuris, et ponderibus vti iuffae: erectum illic mercium cum domefticarum tum exterarum monopolium: id quippe Ludouicus M. Budenfi vrbi priuilegium dederat, vt exteri quaeftores: Itali, Germani, Poloni, Bohemi, et Graeci merces fuas omnes Budam deueherent, hinc fubinde per fparfos in Hungaria quaeftores redimendas; ex aduerfo Hungari merces domefticas Budenfibus cederent, quas exteri deinde ab his acciperent. Sic cum commercium omne Budae, tamquam in centro ficum effet, facile quisque perfpiciet, quantum vrbem hanc lucrifacere, quantum item, et incolarum numero, et opibus, et aedibus crefcere oportuerit. Sigismundus imperator ceterarum regni ciuitatum commodo profpecturus; priuilegium hoc A. 1405. 1405, ita temperauit, vt prima quidem eius pars

ret, domefticas autem quouis in loco lice ret venumdare (a). Illud quoque olim obferuatum reperio, vt cuilibet prope ciuitati proprium effet quaeftus genus, climati, et foli indoli accomodatum: aliae ex his ele. gantiori telae conficiendae (b); aliae curribus conftruendis (c), aliae denique aliis peculiari ftudio non fine lucro vacabant. Argumentum hoc de vetere ciuitatum Hungaricarum commercio infigniter illuftrari poffet; fi vetuftiora fingularum priuilegia in publicum ederentur ex quibus vna ea, quae olim apud Hungaros obtinuit, commercií ratio in luce poneretur: cuius quidem vim praecipuam in ciuitatibus regiis fitam fuiffe in confeffo eft. Ceterum fatalis illa clades Mohatfiana, et quae hanc confecuta eft per centum fexaginta et amplius annos feruitus Ottomannica, vt toti Hungariae, ita fpeciatim ciuitatibus regiis exitium attulit. Quae. dam ex his, vt Buda, Peftinum, Strigonium, et Albaregalis, aedibus multiplici incendio abfumtis, caefis, aut dilapfis veteribus incolis, propemodum euerfae nil nifi inane priftini fplendoris fui nomen retinuere: vt adeo poft eiectos Leopoldi M. aufpiciis e regno Ottomannos, nouas eo colonias e vici

(a) Sigismundi decret. minus art. XI.

(b) De Bartfenfium findone vide Cl. Kaprinai. Hung. diplomat. part. II. pag. 390.

(c) De Kefinarkienfium curribus mázás Szekér, et aliis. Vide Cl. Wagner analectorum Scepufii part. I. pag. 55. 219. 223.

per

na Germania deduci oportuerit: aucta deinde diuturnam cum oriente pacem populi frequentia, fenfim fuis e ruinis caput efferre coeperunt. Non paucae praefertim in fuperiore Hungaria fitae ciuitates, etfi Turcarum iugum minime fubierint, interclufo nihilominus per bella domeftica omni pene cum exteris commercio, adeo et incolis, et opibus exhauftae funt, vt hodiedum et folitudine fqualeant, et cum egeftate colluctentur. Sed enim inueteratis his, aliisque id genus querimoniis breui finem imponet nouum, quod Hungariae exortum eft, fidus, Iofephus II. aug. rom. imperator, communis fubditorum rex, et pater.

S. VIII.

Quinam olim iobbagiones caftri 3 qui Vduar nici? qui denique regum populi?

Hactenus de IV. regni Hungarici ftatibus actum, nunc alia quaedam hominum olim in Hungaria nominatorum genera paucis explananda funt. Qui remotioris aetatis regum diplomata peruoluerit, faepius illic nominari reperiet iobbagiones, fortaffe iobbakiones, caftri, quod potiores ex populis ad caftrum fpectantibus fignificat: neque confundendi hi funt cum regum, ac dominorum terreftrium feruis, fubditis, quos ius noftrum iobbagyiones appellat (a). Quamuis autem ab agrefti hac

(a) Clarum id fit ex literis Matthaei totius Sclauoniae bani A. 1270. datis, quas vide in notitiis prae

plebe diftincti fuerint, quos diximus, caftri iobbagiones; nobilibus tamen militibus, ac feruientibus gradu, honore ac praerogatiuis inferiores erant, fere non abfimiles illis, quos hodiedum praediales vocamus. Verum id effe, vel inde euincitur, quod fide diplo matum conftet, nonnullos e iobbagionibus caftri in verorum regni nobilium, militum, ac feruientium caetum fuiffe translatos (a). Quod profecto minime fieri poterat, fi iobba. kiones caftri vera iam ante, ac militibus regisque feruientibus aequali gauifi fuiffent nobilitate. Illud igitur a nobis hic loci praeftandum venit, vt, quod reapfe hominum genus, quibusue obnoxium officiis, hac appellatione olim intellectum fuerit, aperta in luce ponamus. Quod fuo vt ordine exequamur, illud ante omnia pro certo tenendum eft, caftra, et arces eas omnes, quae fingulis regni comitatibus nomen indidere, cum territorio circumiacente, eodemque fatis amplo, ad fummi in Hungaria imperantis proprietatem, ac vtilitatem principio pertinuiffe: profecto in promtu habemus diplomata, quibus ad liquidum demonftretur, plurimas eius generis arces comitatenfes, quae pofteriore aeuo ad priuatorum dominorum manus deuenerant, adhuc tertio decimo Chrifti feculo, in regiorum bonorum fuiffe numero: in prima videlicet, vt iam alibi meminimus, regni

(a) Diploma Stephani V. A. 1269. quo id illuftratur, habes in fpecim. herald, Hung. pag. 86.

regni Arpado duce fub iugum miffi, capitaneos inter, atque nobiles partitione, quauis in prouincia, feu comitatu placuit quasdam terras, ac praedia pro fupremi Hungarorum ducis vtilitate referuare, atque ad principem comitatus arcem regiam affignare (a), quae caftri regii feuda appellata funt. Huius generis terrarum, et praediorum pars pro fitu, ac opportunitate locorum armentis regiis, pecoribus, ac pecudibus cuiusuis generis alendis deferuiebat (b): pars ruricolis, regiis fubditis ad colendum data fuit; vnde hi principi aeque ac terreftri fuo domino, non tributa folum cunctis communia; verum etiam cenfum, ac decimas omnes pendere confueuerunt (c). Pars denique caftri

(a) Appofite prorfus in rem noftram M. Rogerius fub medium feculi XIII. fub Bela IV. rege ícribens in carmine miferabili eap. X Eft, inquit, non ignotum, quod feptuaginta duos bahet Hungaria comitatus, bos, id eft gubernationem eorumdem, reges Hungariae benemeritis conferebant, fine iniuria poffidentis, id eft faluo tam priuatorum dominorum, quam regis ipfiús ibidem, vt aiunt poffefforio, ex bis comitatibus, feu bonis comitatenfibus, babebant delicias, diuitias, et honores; potentiam, altitudinem er munimen, fed per prodigalita

zem etc.

(b) Bullae aureae Andreae II. A. 1222. cap. XXII. et XXIX. in codice iuris patrii.

(c) Colomanni regis decret. lib. I. cap. XXV. et LXXVIII. Bullae aureae cap. XXIX. Item decreto Andreae II. A. 1234. edito in Annal. reg. Hung. toin. I. pag. 234. quod nos in capita XXIII. di