res literaria praestantissimorum in vtraque republica virorum curae, ac moderationi credita, fapientislimis legibus, et institutis communita (a), ac amplissimis denique redditibus ftabilita eft, vt de illius in Hungaria perpetuitate, ac incrementis nil iam dubitandum fit: id quod ex animo vouemus. Atque ex his, qua licuit breuitate explicatis, facile quisque varias literarum in Hungaria per feptem, et amplius fecula vicissitudines poterit intelligere.

S. XVII,

Vetus ratio rei militaris. Vt Hungari absque metu domi degerent, in promptu habuere vires, quae non modo pro communi regni falute, atque securitate excubarent ; verum etiam vim externam a finibus propulsarent: id quod eo magis eis necellariuni fuit , quia a populis lingua, mori. busque a le diuerfis vndique cingebantur , faepiusque lacessebantur; quare nullo non tempore in armis fuere Hungari, iuuentusque non alia fere in arte, quam in armorumi tractatione inde a primis pueritiae annis ex. ercebatur, vnañ ,belli gloriam nobilissima

(a) Studiorum per Hungariam fyftema qui posle

volet , adear edituin A. 1777. Vindobonae opas, cui titulus : Ratio educationis , totiusque rei literariae per regnum Hungariae , et prouincias eidem adnexas. Quod autoris inGonein prudentiam, fapientiainque coininendat.

haec gens ambiebat, bellisque crescebat , tumque folummodo folebat fuccumbere, cum diucurnae pacis in otio, ab armorum vsu ali. quamdiu deluétam, hoftes aggrediebantur. Res porro militaris pro veteris aeui ratione, optime iam inde a D. Stephani teinporibus apud Hungaros constituta fuit: id quod innumerae de hoftibus victoriae, totque regna variis temporibus subacta fatis, fuperque demonstrant. Duplex olim füic militiae genus: ordinarium aliud; aliud extraordinas rium; ad illud referendi imprimis funt: iobagiones castri, qui, ve iam alibi diximus, regii castri terras cum militandi onere possidebant (a): tum vero stipendiarii milites qui ex aerario regio foluebantur, quorum non vno loco antiqua diplomata meminere. Porro cum nobilium colonos,

aut liberos non liceret suis a dominis abftrahere, quaeri posser, e quonam Hungariae incolarum genere stipendiarius miles colligi consueuerit: nos Simonis Kezae ductum secuti, quaestionem hanc paucis explanabimus. Hungari tum etiam, cum ad Chrifti fidem tranliere, non illico abduci poterant a pristina consuetudine, captiuos etiain Chriftianos e vicinis prouinciis in Hungariam abripiendi , quos deinde mancipiorum inftar seruituti addicerent: barbarum hunc morem, et a caritate Christiana veliementer abhorrentem damnabant pontifices Romani, hortabanturque

(a) Vid: S. VIII.

reges Hungariae , ne infelices hos captivos, Chriftianos, quorum nonnulli interdum honesto, nobilique loco nati erant, inancipiorum inftar haberi finerent. Colomannus rex, vt erat suapte ad clementiam propensus, aequis pontificum votis subscripsit, captiuosque Christianos perfoluto dominis eorum litro, in libertatem vindicauit; vt autem in regno, incolis magnam partem vacuo, remanere cogerentur, eisdem viuendi media contulit: ex his alii inter vduarnicos adlecti sunt, alii, qui armis idonei videbantur, stipendiariis mi. litibus per caftra regia diftributis adnumerari consueuere (a). Poftquam autem defiit vetus illa Chriftianos in captiuitatem rapiendi licentia; neque tanto, quantus interdum requirebatur , numero ftipendiarius miles domi colligi poterat, in ditionibus exteris, prae- . ; fertim in vicina Germania, milites stipendio oblato conducere mos fuit, id quod nominatim fub Ludouico M. rege vsicatum fuille conftat (b). Itaque iobagiones castri , et stipendiarii milites ordinariam regum noftrorum militiam efficiebant, qui non modo regia castra aduerfus hoftes virtute sua tueri; verum etiam suo cum comite parochiano

(a) Eruuntur haec ex Keza in appendice de vduar,

nicis g. II. praesertion pag. 120. Ex quibus qui
dem ordinauit seruirg suis caftris obfequio leuiore
alii vero conditionarii ex iisdem caprinis difponuna

tur.
(0) Chronicon Turotzii parte III. cap. XXVII, er

XXVIII.

)

ad bellum etiarn extra regni fines gerendum
proficisci tenebantur (a): ex quibus prin-
cipio banderia, seu turmae comitatuum fuis
sub vexillis conflari folebant. Praeter hoc
ordinariae, stabilisque militiae genus, cuius
numerus a regum arbitrio, belli magnitudine,
ac aerarii denique regii pendebat viribus
aderat domi exercitus Hungarici robur, quod
extraordinariam nuncupamus militiam, pro-
pterea, quod haec non semper in campum edu.
ci consueuerit; nisi cum grauius erat pericu.
lum, quod ordinariis regiis viribus fuperari
non poterat.

Hac in clalle fuere nobiles,
olim seruientes, militesque dicti, qui nondisi
cum rege iplo , fub eius vexillo; proprio ta-
men sumtu militabant. Iidem hi ex Andreae
II. regis semel, ac iterum renouata conftitu-
tione, quoties hoftis in regni fines irrum-
peret, ad caftra regia confluere, arma expe.
dire, ac eiectum fubinde e finibus hoftem,
vsque dum penitus debellaretur , vlterius
extra regnum persequi iubebantur (6). Quod-

(a) Bullae aureae art. VIL. S. III. quod clarius ex.

plicatur in literis Andreae II. A. 1234, Nobis
facientibus exercitum extra regnum nobiles nobifcum
ire non teneantur , nisi comites parochiani, ftipen-
diarii, et iobagiones caftri, et qui ex officio debi.
to tenentur, quibus amplas concellimus pollesiones
in Annal. reg. Hung. parte L. pag 234. Huc fa-
cit Sigismundi decret. V. praefatio. Alberti decre-

ti art. III.
(b) Bullae aureae art. VII. Si vero ex aduerfa

parte exercitus venerit super regem , omnes vniuer.
saliter ire teneantur. ldem reperitur in literis A.

fi autem regi aliquando liberet , principem, populumue aliquem vltro inuadere, bellum que procul domo gerere, nobiles tum minime obstricti fuere ad caftra sequenda; nisi rex de suo illis praeberet stipendia (a). Qui eorum temporum res optime perspectas habet, facile intelliget legem hanc A. 1222 1222. non ideo nobiles voluiffe perferri, quod a fubeundis bellorum incommodis, atque periculis abhorrerent; sed non immerito verebantur, ne aeuo illo, quo Romani pontifices cunctos prope Europae principes ad eliberandam e Saracenorum manibus terram fanctam indefinenter vrgebant, rursus, vt A. 1217: factum fuerat, proprio sumtu irrepa- 1217. rabili cum facultatum fuarum iactura, ac nul. lo rei Chriftianae commodo, cruciatam expeditionem fuscipere cogerentur.

Sciebant autem regem Andream II. exhausto penitus

1834. Si vero exercitus fuper regnum venerit ,
vniuerfi, er finguli ad defenfionem patriae contra
inimicos se opponere teneantur : regrello fuperne.
niente exercitu pro vindicta ipsos tenentur perfe-

qui. Annal. Hung loc. cit.
(a) Bullae aur. art VII. Si autem rex extra regnum

exercitum ducere voluerit, feruientes cum ipso ire
non teneantur, nisi pro pecunia ipsins. Itein in
literis A. 1234. Nobis facientibus exercitam extra
regnum nobiles nobiscum ire non tenentur. Annal.
Hang: loc. cit. Consinile priuilegiun iam oliin
A. ito2. a Colomanno rege accepere Croatae,
cum se se certis pactis, et conditionibus facrae
coronae Hungaricae adiungebent. In Annal, reg.
Hung. parte I. pag. fol. nota (s),