et flumina, et dilectas villarum ulmos, fub quibus æstate proxime præterita (fi dearum arcana eloqui liceat) fummam cum mufis gratiam habuiffe me jucunda memoria recolo; ubi et ego inter rura et femotos faltus velut occulto ævo crefcere mihi potuiffe vifus fum. Hic quoque eandem mihi delitefcendi copiam utique fperaffem, nifi intempeftive prorfus interpofuiffet fe importuna hæc dicendi moleftia, quæ fic ingrate arcebat facros fomnos, fic torfit animum in aliis defixum, et inter præruptas artium difficultates fic impedivit et oneri fuit, ut ego amiffa omni fpe perfequendæ quietis mæftus cogitare cœperim, quam procul abeffem ab ea tranquillitate quam mihi primò literæ pollicebantur, acerbam fore inter hos æftus & jactationes vitam, fatius effe vel omnes artes dediciffe. Itaque vix compos mei, temerarium cœpi confilium laudandæ ignorantiæ, quæ nihil prorfus haberet harum turbarum; propofuique in certamen utra fuos cultores beatiores redderet Ars an Ignorantia? Nefcio quid eft, noluit me meum five fatum, five genius ab incepto Mufarum amore difcedere; imo & ipfa cæca fors tanquam derepente prudens providenfque facta hoc idem noluiffe vifa eft; citius opinione mea Ignorantia fuum nacta eft patronum, mihi Ars relinquitur defendenda. Gaudeo fane fic illufum me, nec me pudet vel cæcam Fortunam mihi reftituiffe oculos; hoc illi nomine gratias habeo. Jam faltem illam laudere licet, cujus ab amplexu divulfus eram, et quafi abfentis defiderium fermone confolari: jam hæc non plane interruptio eft, quis enim interpellari fe dicat, id laudando et tuendo quod amat, quod approbat, quod magnopere affequi velit. Verum, auditores, fic ego exiftimo in re mediocriter laudabili maxime elucere vim eloquentiæ; quæ fummam laudem habent, vix ullo modo, ullis limitibus orationis contineri poffe, in his ipfa fibi officit copia, et rerum multitudine comprimit et coanguftat expandentem fe elocutionis pompam; hac ego argumenti fœcunditate nimia laboro, ipfæ me vires imbecillum, arma inermem reddunt; delectus itaque faciendus, aut certe enumeranda verius quam tractanda quæ tot noftram caufam validis præfidiis firmam ac munitam ftatuunt; nunc illud mihi unice elaborandum video, ut oftendam quid in utraque re, et quantum habeat momentum ad illam in quam omnes ferimur, beatitudinem; in qua contentione facili certe nego tio verfabitur oratio noftra, nec admodum effe puto metuendum quid poffit fcientiæ infcitia, arti ignorantia objicere; quamvis hoc ipfum quod objiciat, quod verba faciat, quod in hac celebritate literatiffimæ concionis vel hifcere audeat, id totum ab arte precariò vel potius emendicato habet. Notum hoc effe reor, auditores, et receptum omnibus, magnum mundi opificem, cætera omnia cum fluxu et caduca pofuiffet, homini præter id quod mortale effet, divinam quandam auram, et quafi partem fui immifcuiffe, immortalem, indelebilem, lethi et interitus immunem; quæ poftquam in terris aliquandiu tanquam cœleftis hofpes, cafte, fancteque peregrinata effet, ad nativum cœlum furfum evibraret fe, debitamque ad fedem et patriam reverteretur: proinde nihil merito recenferi poffe in caufis noftræ beatitudinis, nifi id et illam fempiternam, et hanc civilem vitam aliqua ratione refpiciat. Ea propemodum fuffragiis omnium fola eft contemplatio, qua fine adminiftro corpore feducta et quafi conglobata in fe mens noftra incredibili voluptate immortalium deorum ævum imitatur, quæ tamen fine arte tota infrugifera eft et injucunda, imo nulla. Quis enim rerum humanarum divinarumque ideas intueri digne poffit aut confiderare, quarum ferme nihil noffe queat, nifi animum per artem et difciplinam imbutum et excultum habuerit; ita prorfus ei cui artes defunt, interclufus effe videtur omnis aditus ad vitam beatam: ipfam hanc animam altæ fapientiæ capacem et prope inexplebilem, aut fruftra nobis Deus, aut in pœnam dediffe videtur, nifi maxime voluiffet nos ad excelfam earum rerum cognitionem fublimes eniti, quarum tantum ardorem natura humanæ menti injecerat. Circumfpicite quaqua poteftis univerfam hanc rerum faciem,illam fibi in gloriam tanti operis fummus artifex ædificavit; quanto altius ejus rationem infignem, ingentem fabricam, varietatem admirabilem inveftigamus, quod fine arte non poffumus, tanto plus authorem ejus admiratione noftra celebramus, et veluti quodam plaufu perfequimur, quod illi pergratum effe, certum ac perfuafiffimum habeamus. Ecquid, auditores, putabimus tanta immenfi ætheris fpatia æternis accenfa atque diftincta ignibus, tot fuftinere concitatiffimos motus, tanta obire converfionum itinera ob hoc unum ut lucernam præbeant ignavis et pro nis nis hominibus? et quafi facem præferant nobis infra torpentibus et defidiofis ? nihil ineffe tam multiplici fructuum herbarumque proventui, præterquam fragilem viriditatis ornatum? Profecto fi tam injufti rerum æftimatores erimus, ut nihil ultra craffum fenfus intuitum perfequamur, non modo ferviliter et abjecte, fed inique et malitiofe cum lenigno numine egiffe videbimur; cui per inertiam nostram, et quafi per invidiam titulorum magna pars, et tantæ potentiæ veneratio penitus intercidet. Si igitur dux et inchoatrix nobis ad beatitudinem fit eruditio, fi potentiffimo numini juffa et complacita, et ejus cum laude maxime conjuncta, certe non poteft fui cultores non efficere vel fumme beatos. Neque enim nefcius fum, auditores, contemplationem hanc qua tendimus ad id quod fumme expetendum eft, nullum habere poffe veræ beatitudinis guftum fine integritate vitæ, et morum innocentia; multos autem vel infigniter eruditos homines nefarios extitiffe, præterea iræ, odio, et pravis cupiditatibus obedientes; multos è contra literarum rudes viros probos atque optimos fe præftitiffe ; quid ergo? Num beatior ignorantia? minime vero. Sic itaque eft, auditores, paucos fortaffe doctrina pra ftabiles fuæ civitatis corruptiffimi mores et illiteratorum hominum colluvies in nequitiam pertraxere, unius perdocti et prudentis viri induftria multos mortales ab arte impolitos in officio continuit: nimirum una domus, vir unus arte et fapientia præditus, velut magnum dei munus toti reipub. fatis effe poffit ad bonam frugem. Cæterum ubi nullæ vigent artes, ubi omnis exterminatur eruditio, ne ullum quidem ibi viri boni vestigium eft, graffatur immanitas atque horrida barbaries; hujus rei teftem appello non civitatem unam, aut provinciam, non gentem, fed quartam orbis terrarum partem Europam, qua tota fuperioribus aliquot fæculis omnes bonæ artes interierant, omnes tunc temporis academias præfides diu Mufæ reliquerant ; pervaferat omnia, et occuparat cæca inertia, nihil audiebatur in fcholis præter infulfa stupidiffimorum monachorum dogmata, togam fcilicet nacta, per vacua roftra et pulpita, per fqualentes cathedras jactitavit fe prophanum et informe monftrum, Ignorantia. Tum primum lugere pietas, et extingui religio et peffum ire, adeo ut ex gravi vulnere, fero atque ægre vix in hunc ufque diem convaluerit. At vero, auditores, hoc in philosophia ratum, et et antiquum effe fatis conftat, omnis artis, omnifque fcientiæ perceptionem folius intellectus effe, virtutum ac probitatis domum atque delubrum effe voluntatem. Cum autem omnium judicio intellectus humanus cæteris animi facultatibus princeps et moderator præluceat, tum et ipfam voluntatem cæcam alioqui et obfcuram fuo fplendore temperat et colluftrat, illa veluti luna, luce lucet aliena. Quare demus hoc fane, et largiamur ultro, potiorem effe ad beatam vitam virtutem fine arte, quam artem fine virtute; at ubi femel fœlici nexu invicem confociatæ fuerint, ut maxime debent, et fæpiffime contingit, tum vero ftatim vultu erecto atque arduo fuperior longe apparet, atque emicat fcientia, cum rege et imperatore intellectu in excelfo locat fe, inde quafi humile et fub pedibus fpectat inferius quicquid agitur apud voluntatem; et deinceps in æternum excellentiam et claritudinem, majeftatemque divinæ proximam facile fibi afferti. Age defcendamus ad civilem vitam, quid in privata, quid in publica proficiat utraque videamus; taceo de arte quod fit pulcherrimum juventutis honeftamentum, ætatis virilis firmum præfidium, fenectutis ornamentum atque folatium. Prætereo et illud multos apud fuos nobiles, etiam P. R. principes poft egregia facinora, et rerum geftarum gloriam ex contentione et ftrepitu ambitionis ad literarum ftudium tanquam in portum ac dulce perfugium fe recipiffe; intellexere nimirum fenes præftantiffimi jam reliquam vitæ partem optimam optime oportere collocari; erant fummi inter homines, volebant his artibus non poftremi effe inter deos; petierant honores, nunc immortalitatem; in debellandis imperii hoftibus longe alia militia ufi funt, cum morte maximo generis humani malo conflictaturi, ecce quæ tela fumpferint, quas legiones confcripferint, quo commeatu inftructi fuerint. Atqui maxima pars civilis beatitudinis in humana focietate et contrahendis amicitiis fere constituta eft; doctiores plerofque difficiles, inurbanos, moribus incompofitis, nulla fandi gratia ad conciliandos hominum animos multi queruntur: fateor equidem, qui in ftudiis fere feclufus atque abditus eft, multo promptius effe Deos alloqui quam homines, five quod perpetuo fere domi eft apud fuperos infrequens rerum humanarum et vere peregrinus, five quod affidua rerum divinarum co gita gitatione mens quafi grandior facta in tantis corporis anguftiis difficulter agitans fe minus habilis fit ad expuifitiores falutationum gesticulationes; at fi dignæ atque idoneæ contigerint amicitiæ nemo fanctius colit; quid enim jucundius, quid cogitari poteft beatius illis doctorum et graviffimorum hominum colloquiis, qualia fub illa platano plurima fæpe fertur habuiffe divinus Plato, digna certe quæ totius confluentis generis humani arrecto excipiantur filentio; at ftolide confabulari, alios aliis ad luxum et libidines morem gerere ea demum ignorantiæ eft amicitia, aut certe amicitiæ ignorantia. Quinetiam fi hæc civilis beatitudo in honefta liberaque oblectatione animi confiftit, ea profecto doctrinæ et arti repofita eft voluptas, quæ cæ. teras omnes facile fuperet; quid omnem cœli fiderumque morem tenuiffe? omnis aeris motus et viciffitudines, five augufto fulminum fonitu, aut crinitis ardoribus inertes animos perterrefaciat, five in nivem et grandinem obrigescat, five denique in pluvia et rore mollis et placidus defcendat; tum alternantes ventos perdidiciffe, omnefque halitus aut vapores quos terra aut mare eructat; ftirpium deinde vires occultas, metallorumque calluiffe, fingulorum etiam animantium naturam, et fi fieri poteft, fenfus intellexiffe; hinç accuratiffimam corporis humani fabricam et medicinam; poftremo divinam animi vim et vigorem, et fi qua de illis qui lares, et genii, et dæmonia vocantur ad nos pervenit cognitio? Infinita ad hæc alia, quorum bonam partem didiciffe licuerit, antequam ego cuncta enumeraverim. Sic tandem, auditores, cum omnimoda femel eruditio fuos orbes confecerit, non contentus ifte fpiritus tenebricofo hoc ergaftulo eoufque late aget fe, donec et ipfum mundum, et ultra longe divina quadam magnitudine expatiata compleverit. Tum demum plerique cafus atque eventus rerum ita fubito emergent, ut ei, qui hanc arcem fapientiæ adeptus eft, nihil pene incautum, nihil fortuitum in vita poffit accidere; videbitur fane is effe, cujus imperio et domina tioni aftra obtemperent, terra et mare obfecundent, venti tempeftatefque morigeræ fint; cui denique ipfa parens natura in deditionem fe tradiderit, plane ac fi quis deus abdi. cato mundi imperio, huic jus ejus, et leges, administrationemque tanquam præfectori cuidam commififfet. Huc quan |
