nihil fine caufa fiat, hoc ipfum eft fortuna, eventus obfcura caufa, quæ latenter efficit." Inter fortunam et cafum hæc volunt intereffe Ariftot. Phyf. 2, 6, et Plutarch. de Placit. et de Fato, ut cafus quàm fortuna latius pateat : fortuna in iis duntaxat qui ratione utuntur; cafus in omnibus tam animantibus quàm inanimatis dominetur: fed loquendi ferè ufus fortunæ fub nomine cafum etiam complectitur, quotiefcunque præter fcopum five finem efficientis aliquid accidit. "Sic cafu fortuito," ait Tullius, 3, De Nat. Deor." Pheræo Jafoni profuit hoftis, qui gladio vomicam ejus aperuit, quam medici fanare non pote

rant."

"In hoc genere caufarum imprudentia connumerari folet." Sic etiam Ariftot. Ethic. 3, 1, " videntur non voluntaria effe, quæ per vim aut ignorantiam fiunt." Et Ovid. 2 Trift.

Cur aliquid vidi? cur noxia lumina feci ?

Cur imprudenti cognita culpa mihi eft?
Infcius Actæon vidit fine vefte Dianam :
Præda fuis canibus nec minus ille fuit.
Scilicet in fuperis etiam fortuna luenda eft:
Nec veniam, læfo numine, cafus habet.

Durum id effe queritur poeta: "nam cæteroqui hinc fumitur plerumque deprecatio; et excufationi etiam nonnunquam locus hic eft." Deprecationis exemplum eft apud Cic. pro Ligario: "ignofce pater: erravit; lapfus eft: non putavit: et" paulò pòft; erravi: temerè feci: pœnitet; ad clementiam tuam confugio."

Fortunæ autem nomen, ut fuprà dictum eft, ignoratio caufarum confinxit: cùm enim aliquid præter confilium fpemque contigerit, fortuna vulgò dicitur. Unde Cicero, apud Lactantium, Inftit. 3, 29, "ignoratio rerum atque caufarum fortunæ nomen induxit." Nec infcite Juvenalis:

Nullum numen abeft, fi fit prudentia: fed te

Nos facimus, fortuna, deam: cœloque locamus.

Certè enim et cœlo locanda eft; fed, mutato nominę, "divina providentia" dicenda. Unde Arift. Phyf. 2, 4,

❝ funt

"funt nonnulli quibus fortuna quidem videtur effe caufa, sed ignota humanæ intelligentiæ, tanquam divinum quiddam." Et Cic. Acad. 1," providentiam Dei quæ ad homines pertinet, nonnunquam quidem fortunam appellant, quod efficiat multa improvisa nec opinata nobis propter obfcuritatem ignorationemque caufarum." Sed providentia rerum omnium prima causa est, five notæ five ignotæ fint earum caufæ fecundaria: et providentia fi neceffitatem adjungas, "fatum" dici folet. Verùm de providentia meliùs theologia quàm logica difceptabit. Hoc tantùm obiter; fatum five decretum Dei cogere neminem malefacere; et ex hypothefi divinæ præfcientiæ certa quidem effe omnia, non neceffaria. Non excufandus itaque Cicero pro Ligario, cùm ait, "fatalis quædam calamitas incidiffe videtur, et improvidas hominum mentes occupaviffe; ut nemo mirari debeat humana confilia divina neceffitate effe fuperata." Multo rectius alibi," datur quidem venia neceffitati; fed neceffitati, quæ inftituto efficientis repugnat, et

voluntati.

CAP. VI.

De Materia.

"Materia eft caufa ex qua res eft." Efficientem ordine naturæ fequitur materia; et efficientis effectum quoddam eft; præparat enim efficiens materiam, ut fit apta ad recipiendam formam. Ut autem efficiens eft id quod primum movet, ita id materia quod primum movetur, hinc efficiens, agendi; materia, patiendi principium appellatur. Hæc autem definitio materiæ apud omnes eadem ferè occurrit. "Eft caufa :" materiæ enim vi effectum eft. Illa autem vis particula "ex qua" fignificatur: quanquam hæc vulgò non materiæ folùm nota eft, fed nunc efficientis, ut, "ex ictu vulnus:" nunc partium, ut, "homo conftat ex anima et corpore ;" nunc mutationis cujufvis, ut, "ex candido fit niger. Res:" nempe quam arguit: effectum fcilicet materiatum; ut intelligamus materiam etiam effe omnium entium et non entium communem; non rerum

fenfibilium et corporearum propriam. Quales autem res ipfæ funt, talis materia earum effe debet; fenfibilium fenfibilis, æternarum æternæ ; et ita in reliquis. Sic artium materia funt præcepta. Eft," i. e. efficitur et conftat: unde Cic. 1, Acad. "materia ea caufa eft, quæ fe efficienti præbet, ut ex sese non modò effectum fiat, fed etiam postquam effectum eft, conftet." Hoc argumento ficto, apud Övid. 2 Metam. folis domus auro, pyropo, ebore, argento componitur. Regia folis erat," &c. Sic Cæfar. I Bel. Civil. navium materiam defcribit: "carinæ primum ac statumina ex levi materia fiebant," &c.

66

Dividitur vulgo materia in primam et fecundam; fecunda in proximam et remotam. Verùm hæc diftributio phyfica potius eft. Id enim folum logicus in materia spectat, ut res ex ea fit; et potiffimum quidem ut proximè ex ea fit; proxima enim potiffimum arguit.

CAP. VII.

De Forma.

"Caufæ primum genus ejufmodi eft in efficiente et materia: fecundum fequitur in forma et fine." Quia fcilicet ordine temporis eft pofterius. Efficiens enim et materia fub genere priore continentur, quòd in effecto producendo præcedunt; forma et finis fub pofteriore, quòd efficientem et materiam fequuntur effectumque ipfum comitantur: pofitis enim efficiente, et materia, non continuò fequuntur forma et finis efficiens enim etfi materia fuppetit, forma tamen et fine fuo nonnunquam fruftratur; forma et finis fi adfit, neceffe eft efficientem et materiam fuiffe. Qui autem in ufu obfervatur ordo caufarum, idem debet in doctrina quoque obfervari. Nec tamen ordo ifte ad conflituenda caufarum genera fatis valet, fed aliud quiddam quod nomine caret. Unde meritò non fatis accurata videtur illa caufarum diftributio, quæ affertur Ariftotelis, in caufas vel effectum præcedentes, ut efficientem et materiam; vel cum effecto fimul exiftentes, ut formam et finem: tametfi enim hæc diftributio ordinem caufarum

fervat,

fervat, naturam tamen earum non diftinguit; immo caufæ neque convenit, neque propria eft: non convenit, quia caufa quælibet, ut caufa, non præcedit, fed cum effecto fimul eft. Præcedunt autem utcunque efficiens et materia effectum vel naturæ ordine, vel temporis: fi naturæ, id et cum reliquis caufis et cum fubjectis omnibus commune habent; fi temporis, hoc efficiente et materiæ neque omni commune eft (quædam enim cum effecto non nifi fimul funt) neque folis iis proprium; nam et fubjecta pleraque adjunctis fuis tempore priora funt. Nec fœliciùs ab eodem Ariftotele dividuntur caufæ in externas, efficientem et finem; et internas, materiam et formam: hæc enim diftributio etfi ufus ejus aliquis effe poteft, ad leges tamen artis minus accommodata eft: effe enim externum vel internum, non eft caufis proprium, fed effecto etiam et adjuncto commune. Deinde materia et forma cùm intra effectum funt, non tam caufæ quàm partes effecti funt: quid? quòd finis, quæ perfectio rei eft aptitudóque ad ufum, interna potius caufa diceretur. Poftremò, hæc diftributio turbat ordinem caufarum, methodi proinde legem: efficiens enim eft principium motus et caufarum prima; finis, ultima est: fi igitur internum externo præmittitur, materia et forma, quæ efficientis quodammodo effecta funt, efficienti præponentur ; fi externum interno, finis efficienti, i. e. ultima primæ, adjungetur; mediis, materiæ nempe et formæ, præmittetur. Cautius itaque Ramus atque arti convenientiùs, caufarum genera anonyma reliquit: quod ut oftenderemus, longiufcule cum venia digreffi, nunc ad alterum genus caufarum, formam et finem, redeamus. Formæ autem eft prior locus concedendus, cùm finis nihil aliud fit quàm fructus quidam formæ.

Hæc

"Forma eft caufa per quam res eft id quod eft.” definitio Platonicam et Ariftotelicam conjunxit: ille enim definit formam effe caufam per quam, hic, quod quid est effe. Ut autem materia, fi etiam forma effectum quoddam efficientis quidem eft. Formam enim efficiens et producit nondum exiftentem, et inducit in materiam: forma autem effecti et caufa eft, et præcipua quidem, folaque effectum arguit, quòd vi formæ potiflimum exiftit. Efficiens enim fruftrari forma, forma effecto non poteft. Per quam itaque particula eam caufam fignificat eamque vim, quæ rem five

P 3

five effectum informat atque conftituit. Res enim nulla eft quæ fuam non habeat formam, nobis licet incogni

tam.

Res etiam fingulæ, five individua, quæ vulgò vocant, fingulas fibique proprias formas habent; differunt quippe numero inter fe, quod nemo non fatetur. Quid autem eft aliud numero inter fe, nifi fingulis formis differre? Numerus enim, ut rectè Scaliger, eft affectio effentiam confequens. Quæ igitur numero, effentia quoque differunt; et nequaquam numero, nifi effentia, differrent. Evigilent hic theologi. Quòd fi quæcunque numero, effentia quoque differunt, nec tamen materia, neceffe eft formis inter se differant; non autem communibus, ergo propriis. Sic anima rationalis, forma hominis in genere eft; anima Socratis, forma Socratis propria. "Per quam res eft id quod eft," i. e. quæ dat proprium effe rei. Cùm enim cujufque ferè rei effentia partim fit communis, partim propria; communem materia conftituit, forma propriam. Et per alias quidem caufas effe res poteft dici; per folam formam "effe id quod eft."

66

Ideóque hinc à cæteris rebus omnib. res diftinguitur.' Id eft, diftin&tione, quam vocant effentiali: ex fola enim forma eft differentia effentialis. Immo quæcunque inter fe quovis modo, eadem etiam formis differunt; fonfque omnis differentiæ forma eft; nec aliis argumentis inter fe res, nifi formis primariò difcreparent. Et hoc quidem confectarium ex definitione eft primum, fequitur alte

rum.

"Forma fimul cum re ipfa ingeneratur." Hinc illud veriffimum: "pofita forma, res ipfa ponitur; fublata, tollitur." Ad exempla nunc veniamus. Anima rationalis est forma hominis, quia per eam homo eft homo, et distinguitur à cæteris omnibus naturis: geometricarum figurarum in triangulis, quadrangulis fua forma eft: phyficarum, coli, terræ, arborum, pifcium fua.

"Unde præcipua rerum ut natura eft, fic erit explicatio, fi poffit inveniri.' Tertium hoc confectarium eft ex definitione formæ. Unde illud quod de caufa in communi fupradictum eft, nempe fontem effe omnis fcientiæ, formæ potiffimum convenire intelligitur. Quæ enim causa effentiam præcipuè conftituit, eadem fi nota fit, fcientiam

quoque