Page images
PDF
EPUB

dum eft; non pertinere ad logicam quid fit tempus philofophari, fed quo in genere argumenti ponendum fit, hig nempe in adjunctis. Huc etiam referuntur divitiæ, paupertas, honor, infamia, veftitus, comitatus, et ejufmodi quicquid adeffe, adjacere, circumftare, aut citra vim caufæ antecedere, concomitari, fequi, ut fuprà in fubjecto diximus, dici poteft; vel, ut Cic. in Top. Quicquid ante rem, cum re, poft rem, dummodo non neceffariò, evenit.

Quo circumftantiæ genere, "Dido venatum proficifcens, magnifice 4 Æneid. depingitur:

"Oceanum interea furgens Aurora reliquit.
It portis, jubare exorto, delecta juventus:
Retia rara, plagæ, lato venabula ferro," &c.

1.

In hoc exemplo Dido eft fubjectum: cujus adjuncta adjacentia five circumftantiæ variæ hic enumerantur: "Tempus, oceanum interea," &c. 2. "Comitatus," nimirum" delecta juventus, equites," principes "Ponorum? 3. Inftrumenta (quæ quatenus ad habentem referuntur) adjuncta; et hujus quidem modi funt," retia, plagæ, venabula, canes, fonipes." 4. Habitus five veftitus, "Sidonia chlamys, purpurea veftis," &c. Atque hæc de adjun&to recepto.

Quartus modus eft adjuncti occupati. "Et" enim "adjunctorum ad fubjecta, quibus occupantur, ufus item mag

nus."

Hoc argumento "Plato miferas civitates auguratur, quæ medicorum et judicium multitudine indigeant, quia multam quoque et intemperantiam et injuftitiam in ea civitate verfari neceffe fit." Quia nempe in effectis intemperantiæ fanandis, medici; in effectis injuftitiæ vindicandis, judices tanquam adjuncti occupati in fubjecto fuo occupante verfantur.

"Sed categoria" five locus argumentorum "confentaneorum fic eft, unde quidvis alteri confentaneum, vel idem vel unum dici poffit: omnéfque modi unitatis et (ut ita dicam) identitatis huc funt tanquam ad primas et fimplices fontes referendi."

Ad explicandum confentaneorum in comparationibus ufum hæc claufula adjecta eft. Námque ut confenfionis

VOL. VI.

Q

omnis

omnis duorum in uno tertio, ita et unitatis modo hinc funt petendi. Quot autem modis plura dicuntur inter fe confentire, tot etiam modis dicuntur unum et idem: abfolute fcilicet aut modo quodam: abfolute unum vel idem caufa et effecto; modo quodam unum et idem fubjecto et adjuncto. Caufa vel efficiente vel materia vel forma vel fine. Sic plures ftatuæ efficiente funt eædem, fi ejusdem artificis; materia, fi ex eadem, auro fcilicet aut ebore; forma, fi effigies ejufdem, Alexandri puta vel Cæfaris ; fine, fi ad eundem ornandum. Sic fubjecto idem funt adjuncta duo vel plura in eodem fubjecto; adjuncto idem funt plura fubjecta quibus idem adjungitur: ut duæ vel plures res albæ vel nigræ, albedine vel nigredine idem funt.

CAP. XII.

De Diverfis.

"Argumentum confentaneum expofitum eft" in caufa et effecto, fubjecto et adjuncto.

Altera species argumenti artificialis, primi, fimplicis, diffentaneum, fequitur. Et fequi debet: ut enim affirmatio negatione, fic confenfio prior eft diffenfione; prior autem non natura folum, verùm etiam ufu et dignitate. Ab affirmatione enim et confenfione, ut fcientia omnis, ita ars omnis atque doctrina deducitur.

"Diffentaneum eft quod diffentit à re" quam arguit. Ab altero nempe fui generis ac nominis diffentaneo. Nam in hoc genere argumentorum, argumenta inter fe affecta eodem nomine, ideóque plurali numero enunciantur, eadémque definitione et doctrina explicantur.

"Sunt autem diffentanea inter fe æquè manifesta: alterumque ab altero æqualiter arguitur; tametfi fua diffenfione clarius elucefcant."

Hæ duæ funt proprietates diffentaneorum communes. Primum n. in confentaneis caufæ effectis, fubjecta adjunctis, priora, notiora, firmiora, præftantiora fuerunt: in diffentaneis alterum altero neque prius neque notius; fed natura fimul, in illa nempe diffenfione, et æquè nota, æquè firma

inter fe funt: id quod neceffe eft cùm eodem nomine ac definitione tractentur.

Secunda quoque proprietas, quam Ariftoteles contrariis alligat, diffentaneorum eft omnium communis; nempe “fua diffenfione clarius elucefcere." Quod nifi fieret, argumentum diffentaneorum nullius ufus effet. Debet enim omne argumentum affectum effe ad aliquid arguendum et illuftrandum. Quorum autem hæc eft proprietas ut æquè nota et ignota fint, eorum alterum ab altero argui aut illuftrari non poteft. Priori igitur proprietati fecunda hæc fubvenit: quamvis enim diffentanea fint inter fe æquè manifefta, ita ut unum ab altero tanquam notiori argui non queat, ex diffenfione tamen fua, five, ut alii loquuntur, juxta fe pofita, clarius elucefcunt. Sic bonæ valetudinis commoda adverfa valetudinis incommodis manifeftiora fiunt; virtutum laude, contrariorum vituperatione vitiorum illuf

trantur.

Utiles itaque funt hi loci diffentaneorum, tefte etiam Ariftotele, Top. 3, 4, non folùm ad arguendum et illustrandum, verum etiam ad impellendum ac refutandum : ut enim confentaneorum loci valent maximè ad arguendum, probandum, et confirmandum, fic loci diffentaneorum ad redarguendum, impellendum, et refutandum: ut qui confentaneo argumento doceri non vult, diffentanei abfurda confecutione eò redigatur, ut nolens etiam non poffit veritati non affentiri. Hinc Ariftot. Rhet. 3, 17, "refutan tia demonftrativis" anteponit.

"Diffentanea funt diverfa vel oppofita.

"Diverfa funt diffentanea, quæ fola ratione diffentiunt." Nomen hoc videtur aptiffimum ad hanc leviffimam diffenfi onem fignificandam hac enim voce ea fignificantur, quæ cùm confenfionem quandam inter fe habere videantur, poffintque per fe fuáque natura eidem fubjecto fimul conve nire, tamen nec idem funt, nec ei fubjecto competunt cujus ratione diffentire dicuntur: quæ autem diffentiunt in eodem tertio, diffentiunt etiam inter fe.

Sola igitur ratione diffentiunt, quia non per fe fuáque natura diffentiunt, fed folummodo ratione attributionis,

[blocks in formation]

i. e. ratione ac refpectu alicujus fubjecti, cui fimul non attribuuntur. Distributio itaque diffentaneorum pro ratione diffenfionis rectè inftituta eft: nam ut confenfio alia arctior est et absoluta, alia remiffior et imperfecta (unde consentanea divifa funt in ea quæ abfolutè vel modo quodam confentiunt) ita diffenfio omnis vel remiffior eft, ut in distinctione five difcretione diverforum, vel acrior, ut in disjunctione oppofitorum: ergo diffentanea aut ratione et modo quodam diffentiunt, ut diverfa, aut re et abfolute, ut oppo fita. Verùm quod de confentancis etiam objici potuit, fpeciebus æque communicandum eft genus (has enim voces etiam communi ufu citra artem vulgò intellectus, pace methodi nonnunquam anticipare fas fit) refpondetur, quemadmodum confentanea abfolute et modo quodam erant æque confentanea, fed non æque confentiebant; fic diverfa et oppofita æque diffentanea funt, fed non æque diffentiunt ; in diverfis tam eft diffenfio quam in oppofitis, fed non tanta: ut in re fimili Cic. de Fin. 4, "æquè contingit omnib. fidibus, ut incontentæ fint; illud non continuò, ut æquè incontentæ." Diversa autem idcirco priore loco tractantur, quòd propter leviffimam diffenfionem videntur affinitatem quandam cum confentaneis præ fe ferre. Quanquam autem diverforum doctrina ab omnibus præter Ramum logicis omiffa eft, conftat tamen locum in argumentorum doctrina diverfis etiam affignandum, cùm ex arguendi varia affectione argumenta diftinguenda fint, affectio autem diffenfionis in diverfis, ut diximus, levior fit, in oppofitis acrior. Cur diverfa logici hactenus omiferint, videtur hoc effe; quod ad unum fyllogifmum omnia referunt, in quo diverfa locum non habent, ut 1. 2 oftendetur.

Diverforum autem notæ funt frequentiffimè "non hoc, fed illud, quanquam, tamen :" ut pro Pompeio; "non victoriam, fed infignia victoriæ reportarunt." Victoria et victoriæ infignia res admodum affines funt; poffúntque ac debent eidem duci competere: ad Syllam autem et Murænam fi fpectas, qui non reportata victoria triumpharunt, diffentanea funt, et diftinguuntur, alteróque affirmato alterum negatur. Sic Ovid. 2, de Arte:

"Non formofus erat, fed erat facundus Ulyffes."

Et

Et Virg. Æneid. 2.

"Hic Priamus quanquam in media jam morte tenetur, Non tamen abftinuit."

Ut victoria et victoriæ infignia refpectu Syllæ et Murænæ, fic formofum et facundum refpectu Ulyffis, in media morte teneri et non abftinere à convitiis ratione Priami, diversa adeóque diffentanea funt. Paulo fecus in Eunucho:

"Nam fi ego digna hac contumelia

Sum maxime: at tu indignus qui faceres tamen.

[ocr errors]

Sed idem eft ac fi dictum effet, quanquam ego digna; tamen tu indignus qui mihi hanc contumeliam faceres. Dignam fe quidem effe contumelia Thais affirmat; à Charea tamen negat. Cic. 5 Tufc. "Quanquam fenfu corporis judicantur, ad animum tamen referuntur." Hoc affirmato, negatum intelligitur non ad corpus.

Item illa aliufmodi. Pro Ligario: "fcelus tu illud vocas, Tubero? cur? ifto n. nomine illa adhuc caufa caruit: alii enim errorem appellant, alii timorem; qui durius, fpem, cupiditatem, odium, pertinaciam; qui graviffimè, temeritatem: fcelus præter te adhuc nemo. In hoc genere exemplorum aliquid conceditur, ut aliud vicinum poffit negari: cujufmodi et illud eft; veritas premi poteft, opprimi non poteft; et fimilia.

[ocr errors]

Atque hi modi quidam diverforum funt: in quibus plerunque accidit, ut quæ fua natura funt oppofita, ratione tamen certi alicujus fubjecti fint tantùm diverfa; ut in exemplo fuperiore error, timor, fpes, cupiditas, pertinacia, fcelus. Sic aurum, argentum, æs oppofita funt, ut infrà liquebit: ratione tamen attributionis huic vel illi fubjecto, qui unum vel aliqua horum habet, alterum vel reliqua non habet, cùm habere fimul poffit, diverfa funt.

Q 3

« PreviousContinue »