Page images
PDF
EPUB

est ratio. Argumentum igitur diffimilitudinis eft quando diffimile arguitur à diffimili.

Contract diffimilitudinis notæ funt "diffimile, dispar, differens, aliud, fecus:" Pro Planc. "Difimilis eft debitio pecuniæ et gratiæ." Ennius: "O domus antiqua, heu quàm difpari dominare domino." Difpar autem eft non impar, fed diffimilis. Cæfar 1 bell. Gal. "Hi omnes lingua, inftitutis, legibus inter fe differunt." 2 Agrar. "alio vultu, alio vocis fono, alio inceflu effe meditabatur." Cic. 2 Nat. " Quoniam cœpi fecus agere, atque initio dixeram."

66

Diffimilitudinis notæ etiam funt per negationem fimi. lium, ut non fimilis, non talis, non idem, non tanquam,' &c. 3 de Orat. "Non eft philofophia fimilis artium reliquarum." 2 Æneid.

"At non ille, fatum quo te mentiris, Achilles, Talis in hofte fuit Priamo.".

Horat. Epift. "Non eadem eft ætas, non mens." rad Frat. "Sit annulus tuus, non tanquam vas aliquod, fed tanquam ipfe tu." Hoc argumento paftor ille errorem fuum confitetur. Eclog. I,

"Urbem (quam dicunt Romam) Meliboe, putavi, Stultus ego huic noftræ fimilem."

Et mox,

"Sic canibus catulos fimiles, fic matribus hodos Noram, fic parvis componere magna folebam.'

39

Ut nec canibus catuli, nec matribus hodi, fic nec Mantua Romæ fimilis eft. In hoc exemplo erroris confeffio pro negatione fimilium eft.

Explicata diffimilitudo itidem cum notis eft vel fine notis. Notæ funt hic etiam negationes fimilium. 3 Philip. Certus dies non ut facrificii fic confilii expectari folet."

"Nota plerumque nulla eft, cum diffimilitudo plenius explicatur."

Quintil. 1. 5, c. 11, "Brutus occidit liberos proditionem molientes. Manlius virtutem filii morte muletavit."

Catul

Catullus.

"Soles occidere et redire poffunt:

Nobis cùm femel occidit brevis lux,
Nox eft perpetua una dormienda.”

Diffimilitudo eft diei et vitæ noftræ. Redditio eft vitam femel amiffam non reftitui. Illuftratur à diffimili, quæ propofitio eft, foles occidere et redire poffunt.

CAP. XXIII.

De Conjugatis.

Hactenus prima argumenta funt expofita: quorum tria genera fuere; confentanea, diffentanea, et comparata. Sequuntur "orta de primis; quæ ad id quod arguunt perinde funt ut prima unde oriuntur: ut conjugata et notatio, diftributio et definitio."

In fe itaque habent vim arguendi ut argumenta artificialia, et eandem quidem cum iis unde oriuntur: non autem à fe, quia non prima, ut in capite fecundo jam dictum eft. Definitionem autem vix aliam requirunt præter ipfum nomen, quod naturam eorum fatis per fe explicat: unde illud confectarium, "Orta argumenta perinde effe ad id quod arguunt, ut funt prima unde oriuntur.”

Quatuor hæ fpecies ortorum, in duo genera, anonyma licet, diftinguuntur, cùm propter dichotomiæ ftudium, tum quia conjugata et notatio fub eodem genere continentur, propter illam quæ inter ea intercedit communionem. Cicero itaque in Top. locum ex conjugatis notationi finitimum effe dixit. Et in multis exemplis conjugata à nota. tione et nomine nihil aut parum differunt. Communio autem illa duplex est: primò quòd funt argumenta nominalia five à nomine petita. Sed in hoc differunt, ut etiam tradit Boet. 1. 4, in Top. Cic., quod notatio expofitione nominis, conjugatio fimilitudine vocabuli ac derivatione perficitur. Neque idcirco ad grammaticam pertinent: ex vi enim nominum argumenta petere, logici eft, non grammatici. Secunda communio eft, quòd funt orta fimplicia: S 3

neque

neque enim ex pluribus primis fimul conjunctis, fed ex uno aliquo argumento primo fingula eorum exempla oriuntur, nifi in nominibus compofitis: compofitorum enim nominum compofita interdum ex pluribus argumentis notatio eft. Distributio autem et definitio funt argumenta realia, i. e. in rerum explicatione verfari folent, et compofita, i. e. ex pluribus argumentis primis fimul conjunctis originem fuam trahunt. Si ergo ortorum genera, quæ anonyma effe diximus, nominibus diftinguere lubet, orta erunt vel nominalia et fimplicia, ut conjugata et notatio, vel realia et compofita, ut diftributio et definitio: nifi hoc fortè excipiamus, quod definitio ex uno primo, i. e. ex fola forma nonnunquam conftare poteft. Ex his autem duobus generibus prius tractandum eft illud cui conjugata et notatio fubjiciuntur, quia ferè fimplicius eft. Atque in hoc genere conjugata priorem fibi locum vendicant, quod ex folis confentaneis oriantur, cùm notatio ex quovis argumento primo petatur. Fabius 1. 5, c. 10, conjugata nihili facit: Ariftoteles autem et Cicero in Topicis fuis aliter fentiunt; quorum ille 1. 3, c. 4, et l. 7, c. 2, locos ex diffentaneis, conjugatis et cafibus plurimum ait valere; et ad plurima effe utiles.

T

Conjugata funt nomina ab eodem principio variè deducta. Ut juftitia, juftus, juftè." Ariftoteles et Cicero conjugata, ille, nomina ejufdem conjugationis; hic, ejufdem generis effe definiunt: fed neque ille quafi jugum ipfum conjugatorum, neque hic genus, neque nofter principium ipfum five originem et thema conjugatorum numero excludit. Conjugata autem funt omnia non folùm nomina tam fubftantiva quàm adjectiva, fed etiam verba, et, quæ Ariftoteles cafus vocat, adverbia, cùm paronuma, i. e. derivata, tum ipfa themata, fervatis tamen iftis conditionibus. 1. Si ut idem fonant, fic idem etiam fignificant. 2. Si in eadem fignificationis ratione fumantur. Nam fi unum fignificat potentiam five facultatem aut habitum, alterum verò actum, et ex potentia five habitu arguatur actus, aut contra, captio eft. 3. Si in iis fymbolum fit confentaneorum argumentorum, i. e. fi à confentaneis orta funt: quorum vim et affectionem in arguendo aliis nominibus iifque conjugatis referant: quorum etiam ad inventionem nominalis hujufque conjugationis indicio ducamur: unde elucet non

contem

contemnendus hujus loci ufus, præfertim in definitionibus.

Sequuntur exempla; ut juftitia, justus, justè. Cujusmodi in exemplis obfervandum eft, abftractum quod vocant, causam effe concreti, et concretum adverbii. Ut juftitia eft caufa, cur aliquis fit juftus: et quia juftus eft, idcirco juftè agit. Quod tamen non eft ubique verum: fanum enim, i. e. quod efficit aut confervat fanitatem, caufa eft fanitatis, concretum fcilicet abstracti, ut notat Aristot. top. 2, 3. Propert. lib. 2,

"Libertas quoniam nulli jam reftat amanti,

Nullus liber erit, fiquis amare velit."

[ocr errors]

Hîc libertas, quæ caufa eft cur fis liber, quia non reftat, ergo nullus, &c. Cicero 3, de Nat. Deor. cùm de Dionyfio tyranno loquitur: "Jam menfas argenteas de omnibus delubris juffit auferri, in quibus quòd more veteris Græciæ infcriptum effet bonorum deorum, uti eorum bonitate velle fe dicebat: dii boni funt: eorum igitur bonitate est utendum." Hic ex effectis ad caufas eft difputatum; ut vult Ramus: ut mihi quidem videtur à caufis ad effecta. Terent. "Homo fum, humani à me nihil alienum puto.' Ex fubjecto eft ad adjunctum. In Pifon. "Cum effet omnis illa caufa confularis et fenatoria, auxilio mihi opus fuerat et confulis et fenatus." Ex adjunctis eft ad fub. jectum. Phil. 2, "Non tractabo ut confulem, ne ille quidem me ut confularem." Ex effecto eft ad caufam : nam effe confulem caufa eft ut quis poftea fit confularis : unde fic arguitur; non agnofcit is in me effectum, non agnofcam ergo in eo caufam. Notandum eft nonnulla fenfu duntaxat, non fono effe conjugata: ut "fomnus, dormiens; morbus, æger."

CAP. XXIV.

De Notatione.

"Notatio eft nominis interpretatio." i. e. reddita ratio cur quidvis ita nominatum fit. Definitio autem hæc eft "Boëthi, 1.1, in Cic. Top. Notatio inquit Cic. in Top. Græcis etymologia dicitur," i. e. verbum ex verbo veroloquium:"nos autem novitatem verbi non fatis apti fugientes, genus hoc notationem appellamus, quia funt verba rerum nota." Hæc ille. Ex iis igitur quæ fupradicta funt, intelligi poteft, notationem effe argumentum ortum adeòque fymbolum alicujus primi; effe nominale, i. e. ut Cicero loquitur, argumentum ex vi nominis elicitum.

"Quippe nomina funt notæ rerum et cujuflibet nominis vel derivati vel compofiti, fiquidem notatione vera nomen inditum fuit, ratio reddi poteft ex aliquo argumento primo."

"Ut homo ab humo." Hæc à materia eft notatio. Sed linguæ, cùm prima illa quam Adamus in Edene, tum illæ variæ atque à prima fortaffis ortæ, quas conditores turris Babelicæ fubito acceperunt, divinitus proculdubio datæ funt; unde vocum primitivarum ratio fi ignoretur, mirum non eft: quæ autem voces derivatæ funt aut compofitæ, vel earum origines ex aliis linguis antiquis jamque obfoletis petendæ funt, vel ipfæ vetuftate aut infimæ plebis inquinata fere pronuntiatione ita immutatæ, mendofe etiam fcribendi confuetudine ita quafi obliteratæ, ut vera vocum notatio raro admodum teneatur. Unde argumentum à notatione, nifi ea fortè manifeftiffima fit, fallax admodum et fæpe ludicrum eft.

Nunc reliqua exempla videamus. Ovid. 6 Fast,

"Stat vi terra fua; vi ftando Vefta vocatur."

Terra dicitur Vefta ab effecto fuo naturali, propterea quod vi fua ftat.

"At locus à flammis et quod fovet omnia dictus."

« PreviousContinue »