quos vifum eft, bonis etiam atque fortunis direptis, coloniis habitationibufque deletis, navibus, fi quas per illa maria offendunt, captis, hoftium imò prædonum in numero habere non definunt. Illius enim nominis opprobrio omnes cujufcunque gentis, præter fe folos, afficiunt, qui illa maria navigare audeant. Neque hoc alio jure aut meliore fe facere intelligunt, quam Papæ nefcio qua donatione nixi, et quod partes quafdam illius occidentalis plagæ ipfi primi omnium fcrutati funt: quo nomine ac titulo novi illius orbis jus omne, ac ditionem univerfam ad fe folos pertinere contendunt: de quo titulo fane quàm abfurdo copiofiùs dicendi locus erit, cùm ad expendendas eas caufas veniemus, cur Hifpani exercere omne genus hoftilitatis in noftros illic homines ufque eo licere fibi arbitrentur, ut qui illas in oras aut tempeftate appulfi, aut naufragio ejecti, alióve fimili cafu delati funt, eos non ut captivos ad vincula folùm, fed in fervitutem etiam redigant, ipfi tamen ruptam fibi pacem etiam in Europa, et graviffimè violatam exiftiment, fi Angli viciflim, paria reddendi, refque fuas repetendi caufa, quicquam iis in locis contra eos moliuntur. Verum, etiamfi Hifpaniæ regis apud nos legati, Hifpanica factione, quæ femper in confilio regis proximi, patrisque ejus plurimum potuit, confifi, fiquid Angli hoc in genere feciflent, leviflimis de caufis querimonias et poftulationes iniquas et ridiculas afferre non dubitarint; illi tamen reges, Hifpanis licet nimium addicti, fuorum fubditorum conftringi noluerunt manus, ubi Hifpani fuas effe folvendas existimarunt: imò vim vi propulfare, et Hifpanos, qui ad pacem iis in locis fervandam perduci nullo modo potuerunt, in hoftium numero habere fuis permiferunt. Adeò ut anno circiter millefimo fexcentefimo et quadragefimo cum hæc res in concilio regis proximi agitata effet, poftularetque Hifpanorum legatus ut naves quædam in Americam profecturæ, et in oftio fluminis vela jam facere paratæ prohiberentur, propterea quòd hoftilitatis in Hifpanos illic exercendæ poteftate effent inftructæ, fimulque ipfe jus commercii in Occidentali India habendi poftulantibus per confiliarios quofdam regis, ad eam rem conftitutos, Anglis denegaret, placuit ut illæ naves inftitutum iter fuum perfequerentur, quod et factum eft, Hactenus Hactenus prædicti reges fubditis fuis, bellum iis in locis ob rationes fuas privatim fufcipientibus, non defuerunt tametfi, propter potentiam Hifpanicæ factionis fupradicta, publicè, pro eo ac debuerant, et exiftimatione gentis priftina dignum erat, caufam eorum fufcipere nofuerunt. Et nobis certè contumeliofum æquè et indignum fuiffet, quibus, largiente Deo, tot naves ad omnem maritimi belli ufum ornatæ atque inftructæ in promptu erant, fi eas carie potius corrumpi otiofas domi voluiffemus, quam ad ulcifcendum Anglorum, quidni etiam dicam, Indorum fan-. guinem, ab Hifpanis tam injuftè tam inhumanè totiéfque fufum, illis in locis ufui effe: quandoquidem "Deus fecit ex uno fanguine totam gentem hominum ut habitaret fuper univerfa fuperficie terræ, definitis præftitutis temporibus, et pofitis terminis habitationis eorum." Et certè Deus, quocunque id tempore, cujufcunque id manu adminiftrandum fit, tanti fanguinis innocentiffimi, tantarum cædium, quibus tot millia Indorum ab Hifpanis tam barbarè occifa funt, tantarum denique injuriarum, quibus illæ gentes miferè funt ab iifdem vexatæ atque oppreffa, certiffimas aliquando pœnas repetiturus eft. Verum ad communem hominum inter fe neceffitudinem, quæ fraterna fanè eft, quæque facit ut graviffimæ et atrociffimæ quorumvis mortalium injuriæ ad reliquos omnes pertinere quodammodò videantur, neceffe non eft ut recurramus: cum ipforum hominum noftrorum factæ cædes ac fpoliationes fatis caufæ quamobrem à nobis illa nuper expeditio fufcepta fit, fatifque juftam vindicandi materiam dederint: ut nequid præterea noftrarum in præfentia rationum, ut ne in futurum etiam noftram ipfam fociorúmque incolumitatem, eorum præfertim qui orthodoxam religionem colunt, confideremus; ut alias denique caufas, quæ illam nobis expeditionem fuaferunt, quafque nunc figillatim enumerare confilium non eft, omittamus: cum non caufæ fingulæ, fed ipfius rei jus atque æquitas declaranda nobis proponatur. Quod ut clarius faciamus, et generatim dicta particulatim explicemus, ad præterita referre oculos paulifper oportebit: quæque inter Anglos atque Hifpanos tranfacta fint, quo ftatu res eorum utrinque, ad fe mutuò quod attinet, fuerint, ex quo et perluftrata primò Occidentalis Indiæ ora, et reformata religio eft, ftrictim percurrere. Quæ duæ res maximæ, cùm eodem ferè tempore accidiflent, permagnas ubique converfiones orbis terrarum rebus attulere; ad Anglos præfertim et Hifpanos quod fpectat, qui diverfam ab eo tempore et penè contrariam res fuas agendi rationem fecuti funt. Tametfi enim rex proximus, ejufque pater, adverfis fermè totius populi Anglicani ftudiis atque fententiis, duo fœdera cum Hifpanis quoquo modo farferunt, diverfi tamen illi utrorumque fenfus ac ftudia ex diverfa religione nata, perpetuæque in Occidentali India controverfiæ, et Hifpanorum fimul, dum fuis illic thefauris metuunt, fufpiciones de Anglis ab initio conceptæ, cum hujus reipublicæ conatus in affequenda æquis atque honeftis conditionibus pace inutiles nuper reddidere, tum præcipuas re vera caufas Philippo fecundo præbuere, ut, regnante Elizabetha, antiquum illud diúque inviolatum foedus, quod huic genti cum majoribus ejus, tam Burgundici quam Caftellani generis intercefferat, rumperet, et illato illi reginæ bello, nationem hanc totam fubigendam fibi proponeret, idque ipfum anno fupra millefimum quingentefimo octuagefimóque octavo (dum interea de pace ftabilienda agebatur) omni impetu aggrederetur: quod quidem in Anglorum animis neceffe eft adhuc altè refidere, neque inde poffe facilè evelli. Et quanquam poftea pax quædam et commercium in Europa fuit (quamvis ejufmodi nunquam ut Anglorum quifquam fuam profiteri religionem in Hifpanica ditione, aut facra Biblia habere domi, ne in navi quidem aufus fuerit) in Occidentali tamen India Hifpanus nunquam ex eo tempore, aut pacem effe aut commercium eft paffus; etiamfi in illo fœdere Henrici octavi regis Angliæ, cum Carolo quinto imperatore anno millefimo quingentefimo quadragefimo fecundo de utraque illa re difertis verbis conveniffet; in quo fœdere nominatim pax atque liberum commercium inter utrófque et utrorúmque populos per omnem alterutrius ditionem, portus, et territoria quæcunque fancitum eft, fine ulla Occidentalis India exceptione, quamvis illam tunc temporis imperator ille obtineret. Quod autem ad articulum pacis per univerfum terrarum orbem colendæ, is quidem articulus in omnibus pacis fœderibus, quæ inter utramque gentem unquam extitere, dilu. cidè continetur, neque ulla de commercio ullo in fœdere exceptio habetur ante illud anni millefimi fexcentefimi quarti, cum quo fœdus illud poftremum anni millefimi fexcentefimi trigefimi hac de re per omnia confentit. In quibus duobus proximis fœderibus, per omnes atque fingulos utriufque imperii fines commercium convenit, “Quibus in locis ante bellum" inter Philippum fecundum Hifpaniæ regem, et Elizabetham Angliæ reginam " fuit commercium juxta et fecundum ufum et obfervantiam antiquorum fœderum et tractatuum ante" id tempus ini torum. Hæc ipfa fœderum verba funt; quæ rem dubiam relinquunt, atque ita rex Jacobus pacem cum Hifpanis quoquo modo conficere fatis habuit, cùm eandem de pace tractationem refumeret, quæ paulò antè mortem Elizabethæ inchoata fuerat, in qua etiam tractatione fuis illa deputatis inter cætera mandaverat, ut de commercio libero in Occidentali India habendo inftantèr agerent. Verum rex Jacobus (qui pacis cum Hifpanis faciendæ admodùm erat cupidus) ita iftam claufulam relinquere contentus erat, ut utrique parti eam fuo modo interpretandi facultas effet; quanquam fi illa verba, “ ufus et obfervantia antiquorum foederum et tractatuum," fic intelligenda funt (ut par eft) juxta et fecundum id quod jure fieri debuit, non juxta et fecundum quod ex parte Hispanorum ad manifeftiffimam eorum violationem factum eft, quæ Anglis querimoniarum, utrifque diffidiorum materia perpetua erat, ex ipfis antiquorum fœderum difertis verbis clariffimum eft, per omnem Hifpanorum ditionem, quæcunque illa effet, tam commercii quam pacis jus Anglis fuiffe. Cæterùm fi antiqua fœdera et pactiones fervandi ratio ab eorum manifefta violatione petenda eft, habent Hispani obtentum aliquem fic interpretandi illam in poftremis fœderibus claufulam, quafi commercium illis in locis exciperet. Et tamen ad dimidiam ufque illius temporis partem quod inter fupradictum foedus 1542, et initium belli à Philippo fecundo contra Elizabetham fufcepti interceffit, quantum ipfis ex rebus geftis intelligi poteft, haud minus permitti illis in locis quam prohiberi commercium apparet. At pofteaquam Hifpani commercium omnino recufarunt, à permu permutandis mercibus ad alternandos ictus ac vulnera deventum eft, tam ante bellum inter Philippum et Elizabetham ortum, quam poft pacem ab Jacobo rege anno 1604 factam; alteramque ab ejus filio anno 1630, ita tamen ut hinc commercium per Europam non interpellaretur; tametfi nunc primum Hifpaniæ rex, poft hanc nuper noftrarum rerum retentionem, eorum locorum controverfias ad hæc etiam Europæ loca propagandas interpretatus eft. Verùm neque in foederum interpretatione, neque in jure commercii ex illis fœderibus, aliave ratione habendi infiftimus; quafi in iis fundamenta hujus diffidii jacienda neceffariò fint, cum id clariffimis atque evidentiffimis rationibus nitatur, quod ftatim planum faciemus. Sunt tamen ejufmodi nonnulla, quæ, etfi bellum iis fundari non ita neceffe eft, poffunt, neque injuria, impedimenta efle fanciendæ pacis, aut inftaurandi faltem fœderis, in quo ea non conceduntur, vel quæ in prioribus pactis conceffa funt, vel non immeritò expectari queunt. Quod etiam pro refponfo effe poteft ad id quod quæritur, quare, quandoquidem antiqua fa dera cum aliis omnibus populis redintegravimus, idem cum Hifpaniæ rege non fecimus; neque continuò nos in conditionibus fœderis dextrum ejus oculum, multóque minùs ambos (quod objicitur) ejus oculos poftulaffe, fi crudeliffimæ inquifitioni obnoxii effe, ubi commercium permiffum eft, noluimus, dandúmque nobis commercium inftitimus, unde, neque per antiqua fœdera, neque communi jure, excludendi fumus. Tametfi enim rex Hifpaniæ id fumpfit fibi ut nobis commercii leges finéfque præfcriberet, Romani pontificis lege quadam fretus, qua is omne commercium cum Turcis, Judais, aliífque infidelibus vetat *, eoque nomine etiam pacis tempore naves ejus bellicæ aliis etiam in locis præterquam in India Occidentali noftras naves ceperunt et expilarunt, et quanquam fimili papæ authoritate ejufque donationis titulo jus in Indos fibi vendicat, *Gulielmus Stephanus Briftolenfis, aliique mercatores aliquot Londinenfes anno 1606 et 1607, cùm per oram Mauritaniæ tribus cum navibus commercium cum illis populis haberent, Hifpaniæ regis naves, quæ per illa litora prædabantur, eas nacta in Saphio et Sanctæ Crucis ftatione, dum in anchoris ibi ftabant, diripuerunt; hac fola ratione reddita, "Nolle regem dominum fuum cum infidelibus commercium permittere :" quorum damna amplius duobus millibus librarum æftimata funt. perinde |